Była wybitną publicystką, nauczycielką i działaczką społeczną. Przewodziła pierwszymi obradami Sejmu Śląskiego I kadencji w Katowicach. Jako pierwsza kobieta na Śląsku została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Polski „Polonia Restituta”.
Janina Omańkowska urodziła się 12 maja 1859 r. w katolickiej rodzinie nauczycielskiej. Została nauczycielką i działaczką społeczną. Była współzałożycielką Towarzystwa Przyjaciół Wzajemnego Pouczania się oraz Opieki nad Dziećmi, „Wart
a”, a także w poznańskiej Czytelni dla Kobiet. Prowadziła tajne nauczanie, wygłaszała odczyty, zakładała biblioteki, przeciwdziałała postępującej germanizacji. Za tę działalność została aresztowana przez pruską policję w 1900 r. i po głośnym procesie osadzona w więzieniu. Wyszła za kaucją po 3 dniach. Jak podkreślała ówczesna prasa, stała się symbolem – „męczennicą sprawy polskiej”. Publicznie solidaryzował się z jej postawą m.in. Jan Kasprowicz.
W 1902 r. zamieszkała w Bytomiu. Rok później była już w zarządzie pierwszej na Śląsku organizacji kobiecej – Towarzystwa Kobiet Polskich w Bytomiu. Organizowała szkoły, czytelnie i biblioteki, redagowała gazety. 8 maja 1904 r. zorganizowała wiec kobiet polskich w Bytomiu, a w 1907 r. – w Katowicach. Od 1914 r. była wieloletnią przewodniczącą Związku Górnośląskich Towarzystw Kobiecych w Bytomiu, które w 1920 r. zmieniło nazwę na Związek Towarzystw Polek. Podczas akcji plebiscytowej redagowała „Głos Polek”, wydawany przez Polski Komisariat Plebiscytowy.
Wzięła udział w powstaniach śląskich. Organizowała w swoim mieszkaniu biuro Czerwonego Krzyża, wygłaszała liczne prelekcje, publicznie występowała w obronie polskości Śląska i prawa do oświaty dla ubogich. Podczas III powstania śląskiego w 1921 r. zorganizowała akcję aprowizacyjną dla powstańców. Po jej odezwie, opublikowanej w „Katoliku”, kobiety licznie angażowały się do pomocy w powstaniu jako kurierki, sanitariuszki oraz zakładały kuchnie polowe dla powstańców.
W dniach 25-27 stycznia 1921 r. zorganizowała w Gliwicach Zjazd Towarzystw Polek na Śląsku, w którym wzięło udział półtora tysiąca kobiet. W 1922 r., po podziale Śląska i ataku niemieckiej bojówki na jej mieszkanie w Bytomiu przeniosła się do Chorzowa. Współpracowała z Chrześcijańską Demokracją i Wojciechem Korfantym, za namową którego wystartowała w wyborach do posiadającego autonomię Sejmu Śląskiego. 24 września 1922 r. została wybrana Posłem I kadencji (1922-1929), jako jedna z dwóch kobiet (wraz z Bronisławą Szymkowiakówną) z listy Bloku Narodowego. Była najstarszą wśród posłów i mimo sprzeciwu mężczyzn, jako Marszałek Senior, przewodziła inauguracyjnej sesji Sejmu Śląskiego. Otwierając obrady, powiedziała m.in. –
„Obyż serca nasze przepełnione były duchem zgody, może nawet, jeśli będzie potrzeba, duchem ofiary i zrzeczenia się, a to dlatego, ażeby prace tego Sejmu Śląskiego były jak najobfitsze w owoce dla dobra ludności, którą reprezentuje, dla dobra tej krainy, tej naszej ciaśniejszej Ojczyzny, którą przedstawiamy i dla chwały i dobra naszej szerszej Ojczyzny, Polski. W tej myśli wnoszę okrzyk: Niech żyje lud górnośląski, niech żyje Najjaśniejsza Rzeczpospolita Polska!”.
Jako posłanka angażowała się w pomoc inwalidom, ofiarom powstań śląskich i w sprawy związane z edukacją. Kierowany przez nią Związek Towarzystw Polek (od czerwca 1927 r. pod nazwą Katolicki Związek Towarzystw Polek) liczył 110 kół i ok. 10 tys. członkiń.
Zmarła 24 sierpnia 1927 r. po długiej chorobie, a jej pogrzeb był wielką manifestacją narodową. Pochowana jest na cmentarzu parafii św. Jadwigi w Chorzowie. Jej imię nosi jedna z ulic miasta i jedna z drużyn harcerskich.
Polecamy:
Banik J., Śląskie kobiety – polskie twierdze. Katalog wystawy, Rybnik 2018.
https://fundacjakochaniapoznania.pl/tag/janina-omankowska/
https://www.zakochaniwpowstaniu.pl/biografie/janina-omankowska-1859-1928