Urodziła ośmioro dzieci, z których w okresie okupacji niemieckiej aż sześcioro należało do ZWZ/AK, a pięcioro zostało aresztowanych i osadzonych w niemieckich obozach. Była opiekunką i siłą rodziny. Nauczyła dzieci miłości do Ojczyzny na własnym przykładzie.

Przyszła na świat 21 marca 1888 r. w Jankowicach koło Rybnika. Wyszła za mąż za Jana Tkocza z Chwałowic (ob. dzielnica Rybnika) i z tą miejscowością związała swoje dalsze życie. Do 1939 r. była działaczką społeczną w Towarzystwie Polek, Towarzystwie Czytelni Ludowych i Kole Przyjaciół Harcerstwa.

Od początku okupacji niemieckiej cała rodzina zaangażowała się w działalność organizacji konspiracyjnej Służba Zwycięstwu Polski, później ZWZ/AK. Dom Tkoczów pod lasem w Chwałowicach (obecnie dzielnica Rybnika) był ośrodkiem polskiej działalności konspiracyjnej. Znajdował się w nim bunkier, w którym drukowano tajne pismo „Zryw”, dokonywano nasłuchu radiowego i ukrywano bibliotekę Towarzystwa Czytelni Ludowych. Zasięg kolportażu obejmował wszystkie miejscowości powiatu rybnickiego. W chlewie (pod żłobem), urządzono drugi schron – umożliwiający ukrycie się w nim kilku osób. W schronie ukrywali się okresowo poszukiwani „spaleni” Polacy, a także zbiegli z obozów więźniowie i jeńcy wojenni. Maria Tkocz udzieliła m.in. schronienia eksmitowanej przez Niemców Franciszce Kożdoń z dziećmi. Kobieta mieszkała tam blisko 2 lata, zanim w 1943 r. gestapo ją aresztowało…

W lipcu 1944 r. Niemcy przyszli również po Marię Tkocz. Trafiła do niemieckiego obozu koncentracyjnego dla kobiet w Ravensbrück. Zmarła w obozie 3 lutego 1945 r. Jej dom rodzinny w Chwałowicach członkowie Hitlerjugend splądrowali, podpalili, a 8 grudnia 1944 r. wysadzili w powietrze. Syna Ryszarda powieszono w publicznej egzekucji w Tychach za przynależność do „polskich band zbrojnych” we wrześniu 1944 r. Z dziesięcioosobowej rodziny Tkoczów aresztowania przez gestapo uniknęło tylko troje najmłodszych dzieci: Łucja, Józef i Kazimierz.

Jadwiga Tkocz (1922-1945)

Córka Marii i Jana. Urodziła się 9 października 1922 r. w Chwałowicach. Była harcerką. Podczas II wojny światowej zaangażowała się w działalność konspiracyjną jako łączniczka i kolporterka prasy podziemnej ZWZ/AK. Gestapo aresztowało ją wraz z matką 13 lipca 1943 r. Trafiła do KL Ravensbrück. Zginęła w obozie 13 stycznia 1945 roku.

Klara Tkocz (1918-1996) – żołnierz ZWZ/AK, pseudonim „Paula”

Córka Marii i Jana. Urodziła się 24 września 1918 r. w Chwałowicach. Od najmłodszych lat związała się z harcerstwem. Była członkinią Drużyny Harcerek im. Królowej Jadwigi w Chwałowicach.

Podczas okupacji hitlerowskiej we wrześniu 1939 r. razem z braćmi i siostrą Jadwigą działała w „Szarych Szeregach”, a następnie została żołnierzem organizacji konspiracyjnej ZWZ/AK. Jako sanitariuszka niosła pomoc rannym żołnierzom. Miała pseudonim „Paula”. Niemcy aresztowali ją w lipcu 1944 r. Trafiła do obozu zagłady KL Auschwitz-Birkenau, skąd przeniesiono ją do obozu dla kobiet KL Ravensbrück, gdzie doczekała wyzwolenia obozu przez wojska alianckie. Ze względu na stan zdrowia Międzynarodowy Czerwony Krzyż wysłał ją na rekonwalescencję do Szwecji, gdzie już pozostała i założyła rodzinę. Zmarła 23 stycznia 1996 r. Pochowana jest na cmentarzu w Fritzaf.

 

 

Opracowano na podstawie:

Banik J., Śląskie kobiety – polskie twierdze. Katalog wystawy, Rybnik 2018.

Kiedrzyńska W., Ravensbrück., wydanie II, Warszawa 1965

Libura I., Z dziejów domowych powiatu. Gawęda o ziemi rybnickiej, Opole 1984

Musiolik L., Rybniczanie słownik biograficzny, Rybnik 2000

Zapomniany.rybnik.pl