Pierwszą siedzibą franciszkanów przybyłych w 1902 roku do Panewnik był dom odkupiony od mikołowskiego kupca Nieradzika, położony przy obecnej ulicy Panewnickiej. Ojcowie Kamil Bolczyk i Wilhelm Rogosz urządzili w swej siedzibie furtę, refektarz i kaplicę, w której znalazł się przywieziony z Kochłowic ołtarz. Pojawienie się franciszkanów we wsi związane było z planem budowy przy granicy z Ligotą kompleksu klasztornego. Miał on zapewniać duchową opiekę okolicznym mieszkańcom i turystom odwiedzającym te tereny oraz – jak głosi jedna z teorii – odciągać ludność śląską od pielgrzymowania do Częstochowy czy do Krakowa. Prace budowlane, według projektu Mansuetusa Fromma, ruszyły w 1905 roku. Uczestniczyli w nich zakonnicy, okoliczni mieszkańcy oraz rzemieślnicy z Ligoty i Panewnik, z Hajduk Wielkich, a nawet z Bytomia. W tym samym roku, nim rozpoczęto wznoszenie świątyni, odbyło się poświęcenie groty lourdzkiej oraz odsłonięcie znajdującej się na niej figury Najświętszej Maryi Panny. Obiekt ten został usytuowany w pobliżu kompleksu, a jego pierwowzorem była grota w Lourdes.

Usytuowany na planie krzyża łacińskiego neoromański kościół, zwieńczony siedmiometrową figurą św. Franciszka z Asyżu, konsekrowany został przez kard. Jerzego Koppa w 1908 roku. Podobno w uroczystości wzięło udział około 100 tysięcy osób. W 1912 roku na placu kościelnym usytuowano pomnik św. Jadwigi. Rok później franciszkanie sprowadzili z Włoch relikwie św. męczenników – Ptolemeusza i Romana. Umieszczono je w relikwiarzu w lewej apsydzie kościoła.

W 1913 roku oddano do użytku cmentarz. Powstał on w miejscu wykarczowanego lasu i od tej pory przez następne kilkadziesiąt lat, pochowano na nim wielu znanych i nieznanych ligocian i panewniczan.

Od 1920 roku zawieszone na wieżach cztery nowe dzwony zwoływały wiernych na Msze święte i różnego rodzaju uroczystości. W 1931 roku dołączył do nich piąty – poświęcony św. Antoniemu z Padwy.

Ranga panewnickiego sanktuarium została podniesiona w 1923 roku za sprawą utworzenia w nim zakonnego Zarządu Prowincji Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny.*

Oprawę muzyczną nabożeństw odprawianych w kościele znacznie wzbogacono, instalując w 1925 roku na chórze organy o 64 rejestrach i 3500 piszczałkach. Ich dźwięk towarzyszył zapewne wielkiej religijnej uroczystości erygowania panewnickiej parafii w 1934 roku. Pierwszym proboszczem został o. Karol Bik, wielce zasłużony dla społeczności lokalnej. To między innymi dzięki niemu doszło do postawienia w 1935 roku tuż za klasztornym murem wielofunkcyjnego Domu Związkowego istniejącego do dziś.

Ojciec Karol był również jednym z inicjatorów założenia wokół klasztoru kalwarii. Prace rozpoczęto w 1936 roku, a ukończono w 1963 roku. Swą architekturą nawiązuje do modernistycznego osiedla urzędniczego z Ligoty. Są tam stacje Drogi Krzyżowej oraz kaplice Tajemnic Różańca Świętego.

W czasie okupacji w klasztorze oraz w Domu Związkowym przebywali przesiedleńcy z Besarabii, a także z Lotaryngii.

Wojenny dramat dotknął również franciszkanów, związanych z panewnicką z parafią. Niektórzy z nich zginęli. Był wśród nich o. Euzebiusz Huchracki, zagazowany w komorze w obozie koncentracyjnym w Dachau.

Grzegorz Płonka

Wykorzystano fragmenty tekstu i zdjęcia z albumu Grzegorza Płonki „Ligota i Panewniki na starych pocztówkach i fotografiach, wydanego w 2013 roku przez Muzeum Historii Katowic.

* W skład Prowincji Wniebowzięcia NMP Zakonu Braci Mniejszych w Polsce wchodzi Klasztor Franciszkanów w Opolu.

 

Ikonografia:

Kolorowana pocztówka, ukazująca procesję przy Grocie NMP z Lourdes w Panewnikach. Obieg pocztowy z 1908 r. Ze zbioru Dariusza Seniejki

Pozdrowienia z Panewnik. Pocztówka w tonacji zielonej, ukazująca panewnicki kościół. Znane są również wersje w kolorach czarno-białych, niebieskich, fioletowych i w sepii. Obieg pocztowy z 1908 r. Ze zbioru Dariusza Seniejki.

Pocztówka okolicznościowa wydana z okazji uroczystego złożenia relikwii św. męczenników, które miało odbyć się 16 sierpnia 1914 r. Wybuch I wojny światowej uniemożliwił realizację zamierzenia. Uroczystość odbyła się prawie dwa lata później – 2 lipca 1916 r. Ze zbioru Dariusza Seniejki.

Zdjęcie klasztoru zamieszczone w „Oberschlesien im Bild” 1925 nr 34.