Była prawdziwą muzą swojego męża. Urodziła się i zmarła 13 kwietnia… Po wielkiej miłości pozostały materialne świadectwa utraconego raju Würtembergów w Pokoju. „Świątynia Matyldy” przetrwała do naszych czasów. Jest świadectwem dawnej świetności Pokoju i romantycznym symbolem utraconego raju możnowładców.

Księżniczka Matylda Karolina Fryderyka von Waldeck – Pyrmondt na świat przyszła 13 kwietnia 1801 r. w Rhoden. Gdy miała 16 lat poślubiła księcia Eugena II von Würtemberg (1788 – 1857), trzeciego w kolejności właściciela wspaniałej rezydencji w Pokoju. Huczny ślub odbył się 20 kwietnia 1817 r. w Arolsen w Hesji. Podobno, młodzi zakochali się w sobie bez pamięci. Matylda była piękną kobietą.

Książę Eugeniusz był postacią niezwykłą. Urodził się 18 stycznia 1788 r. w Oleśnicy. Jego młodsi bracia zmarli w dzieciństwie, a najmłodszy brat Paweł został znanym przyrodnikiem i podróżnikiem. Na własną rękę prowadził studia przyrodnicze i wyruszał na dalekie wyprawy m.in. w dorzecze Missisippi, Missouri, na Kubę, do Meksyku, obu Ameryk i do Afryki. Gdy Eugeniusz miał 8 lat generał von Diebitsch zabrał go do Petersburga na dwór wuja cara Pawła I z dynastii Romanowów i męża Marii Würtemberskiej, siostry księcia Fryderyka Eugeniusza. Został tam mianowany pułkownikiem pułku konnego. Po śmierci cara Pawła I Eugeniusz opuścił Rosję i udał się na studia wojskowe w zachodniej Europie. W czasie licznych podróży poznał czołowych niemieckich romantyków: Schillera, Goetchego i Wielanda. Rozwijał też odziedziczony po ojcu talent muzyczny. Skomponował kilka symfonii i uwertur, około osiemdziesięciu pieśni i dwie opery, z których jedna „Duch narzeczonej” była wystawiana w Operze we Wrocławiu. Pozostawił też pamiętnik.

Eugeniusz von Würtemberg miał również talent wojskowy. Wziął udział w kampanii napoleońskiej i prawdopodobnie bił się w 94 bitwach, które przyniosły mu sławę i tytuł zwycięskiego bohatera spod Culm. Służąc potem w armii rosyjskiej doczekał się stopnia generała. Jemu poświęcony jest – zachowany do dziś – pomnik śpiącego lwa w parku w Pokoju.

W 1818 r., rok po ślubie, księżniczka Matylda urodziła córkę Marię (1818-1888), a dwa lata później syna Eugena (III) Erdmanna (1820 – 1875), czwartego w kolejności dziedzica majątku Würtembergów w Pokoju. Zachował się obraz olejny autorstwa mistrza Carla Rothe’a przedstawiający księżniczkę Matyldę z dziećmi – Marią i Eugeniuszem.

Księżna zmarła 13 kwietnia 1825 r. po urodzeniu trzeciego dziecka – syna Wilhelma. Miała 24 lata. Kilka dni później zmarł również maleńki Wilhelm. Oboje pochowani zostali w kościele ewangelicko-augsburskim Zofii w Pokoju. Wychowaniem osieroconych przez matkę dzieci zajęła się wynajęta przez księcia Eugeniusza Karolina Henrietta Luiza von Schiller – córka poety romantycznego Fryderyka Schillera, autora słynnej „Ody do radości”.

Wstrząśnięty śmiercią młodej żony książę Eugeniusz rok później kazał zbudować w Pokoju tzw. świątynię Matyldy w miejscu rozebranej wcześniej świątyni Apollina w parku angielskim. Na małej wyspie w parku wzniesiono kopulastą świątynię podpartą ośmioma doryckimi kolumnami, krytą blachą pomalowaną na kolor czerwony. Wewnątrz kopuły polecił malarzowi Carlowi Rothe wykonanie malowidła przedstawiającego postać zmarłej żony Matyldy. Artysta dodał aniołka zwisającego ze środka kopuły, który symbolizował zmarłego syna Wilhelma. Na cześć młodej małżonki nazwano też jeden ze stawów hodowlanych w Pokoju.

Świątynia Matyldy przetrwała do naszych czasów. Jest świadectwem dawnej świetności Pokoju i romantycznym symbolem utraconego raju Württembergów. Rozpacz księcia syna Eugeniusza nie trwała długo. Już 11 września 1827 r. stanął na ślubnym kobiercu z 20-letnią księżniczką Heleną von Hohenlohe-Langenburg (1807-1880), córką Carla Ludwika Hohenlohe-Langenburg i Amalii Henrietty Charlotty z domu Solms-Baruth. Dla niej to, kazał namalować panoramiczny widok zamku w Langenburgu, który umieszczono na ceglanej ścianie na wprost wyjścia z Elisium w parku angielskim. Księżniczka Helena urodziła czworo dzieci, w tym Aleksandrę Matyldę (1829-1913), uchodzącą za najpiękniejszą kobietę w ówczesnych Niemiec, która … została przeoryszą szlacheckiego klasztoru elżbietanek w Obersteinfeld w Württembergii. Słynęła z działalności charytatywnej. Jesień życia spędziła w Pokoju. Upamiętniał ją głaz narzutowy z medalionem, na którym widniał jej wizerunek z napisem „wdzięczni mieszkańcy Pokoju”.

W 1847 r. lekarz dworski dr Freud wpadł na pomysł założenia w południowej części pokojowskiego parku (przy drodze do Opola) uzdrowiska. Przyjeżdżający do Pokoju kuracjusze zatrzymywali się w domu zdrojowym oraz tzw. szwajcarskim domu, gdzie leczono głównie reumatyzm i schorzenia nerwowe. Do kąpieli wodnych i parowych dodawano olejki eteryczne – odpad z produkcji wypełniaczy materaców do luksusowych wagonów pruskich kolei, które produkowano z igliwia świerka i sosny. W 1861 r. Freud za 5000 talarów sprzedał uzdrowisko administracji książęcej.

Po śmierci księcia Eugeniusza 16 września 1857 r. dziedzictwo w Pokoju przejął najstarszy syn z pierwszego małżeństwa – 37-letni książę Eugeniusz Erdmann zwany „Dobrym”. Podobnie jak ojciec służył w armii rosyjskiej i w pruskiej, gdzie zdobył stopień generała i dowodził brygadą kawalerii we Wrocławiu. W wojnie prusko-francuskiej (1870-1871) bił się jako generał dywizji. Jego zasługą było urządzenie w Pokoju w latach 60. i 70. XIX w. parku poświęconego przeszłości Prus. W 1863 r. w Pokoju stanął żeliwny posąg śpiącego lwa autorstwa Teodora Kalide, który miał być pamiątką po zmarłym w 1857 r. księciu Eugeniuszu, bohaterze spod Culm. Dziesięć lat później w parku stanęła monumentalna kolumna „Germania” – pamiątka zwy

cięstwa Prus w wojnie prusko-francuskiej.

 

Obraz autorstwa Carla Rothe’a przedstawiający księżnę Matyldę z dziećmi, ok. 1824/1825

Pałac w Pokoju, litografia Alexandra Dunckera (1813-1897)

Literatura:

Pokój – monografia, red. E. Gosławska, wyd. II, Pokój 2015.

Wilczyński R., Przywróćmy raj Württembergów – Kobiety Pokoju. Projekt na rzecz ustanowienia pomnika historii, Pokój 2015.