Cis pospolity (taxus baccata) zwany „Henrykowskim” lub „Henrykiem” ma ponad 1280 lat i uchodzi za najstarsze drzewo Polski. Rośnie oparty o będący w bezpośrednim sąsiedztwie dom we wsi Henryków Lubański w Gminie Lubań w województwie dolnośląskim. Łatwo je znaleźć bo postawione wokół niego rusztowania zabezpieczające są widoczne z daleka. Przez to rusztowanie nie sposób podziwiać staruszka, który obecnie jest już reliktem okazałego niegdyś drzewa.

Od 1992 r. cis pospolity ma status pomnika przyrody. W obwodzie pierścieniowym pnia ma 512 cm. To prawdziwy rekord co plasuje historyczne drzewo na podium najgrubszych cisów pospolitych w kraju. I pomyśleć ile by miał centymetrów gdyby dotrwał do obecnych czasów w swoim pierwotnym stanie?

Niestety jego dzieje są równie burzliwe jak dzieje Śląska. Cis został uszkodzony w 1813 r. przez stacjonujących we wsi kozaków, którzy posiekali jego pień szablami. W 1945 r. ucierpiał od pocisku artyleryjskiego. W początkach XX w. poważnie zniszczyła go wichura, w 1989 r. – huragan, ale mimo to jeszcze 30 lat temu jego pień był w dobrym stanie i dzielił się na trzy odnogi. Polepszenie kondycji drzewa przyniosła dopiero promocja w latach 90. XX w., kiedy to okaz doceniono i uczyniono z niego wizytówkę miejscowości i atrakcję turystyczną. Za promocją poszła konserwacja i zabezpieczenie drzewa. W 2016 r. podjęto prace zmierzające do poprawy stanu staruszka i zamontowano rusztowanie, na którym zainstalowano zraszacze i zamgławiacze, co ma pomóc „Henrykowi”  podczas letnich upałów. Zabiegi pomogły bo w 2020 r. drzewo wypuściło nowe pędy i igły.

Cis jest drzewem cenionym ze względu na twarde drewno – mocne, elastyczne i bardzo trwałe. Cis pojawił się już ok. 400 milionów lat temu. Może mieć postać drzewa lub krzewu. Najłatwiej poznać cis po igłach, bez względu na porę roku. Igły są bowiem płaskie, od góry połyskliwe i ciemnozielone, od spodu – jaśniejsze i matowe. Miękkie i miłe w dotyku. Charakterystyczne są też owoce – czerwone jagódki w kształcie kubeczków, w których znajdują się brązowoczarne nasionka, oczywiście trujące! Trucizna wyrabiana z soku ciska znana była już w starożytności.

Literatura:

Borkowski K., Polskie drzewa, Poznań 2014.

Pacyniak C., Najstarsze drzewa w Polsce, Warszawa 1992.

Zarzyński P., Tomasiak R., Borkowski K., Drzewa Polski. Najgrubsze, najstarsze, najsłynniejsze, Warszawa 2016.

Żiółkowska M., Gawędy o drzewach, Warszawa 1993.