Staropolski Okręg Przemysłowy zwany również zagłębiem staropolskim, jest najstarszym w Polsce okręgiem przemysłowym obejmującym tereny Gór Świętokrzyskich, doliny rzeki Kamiennej, Płaskowyżu Suchedniowskiego, Przedgórza Iłżeckiego oraz częściowo Garbu Gielniowskiego. W okresie I Rzeczypospolitej i Królestwa Polskiego istniejące tu zakłady, wykorzystujące siłę rzeki zajmowały się głównie wytopem łatwo dostępnego tu żelaza i produkcją przedmiotów z niego wykonanych. Dziś wiele z nich znajduje się w ruinie ale duża część przetrwała tworząc spięty szlakiem tematycznym unikatowy zespół zabytków, które obrazują historię przemysłu i jego przemiany w ciągu wieków.

Region świętokrzyski był jednym z najstarszych okręgów górniczych i przemysłowych na ziemiach polskich. Potencjał tego obszaru był oparty o bogate złoża surowcowe, obfitość lasów (zapewniających hutom i fryszerkom drewno, którego zużywały ogromne ilości) oraz stosunkowo gęstą sieć wodną. Sytuacja zaczęła się zmieniać dopiero w XVIII wieku, kiedy łatwiej dostępne złoża kruszców i rud żelaza zostały wyczerpane, a ogólna sytuacja kraju przestała sprzyjać bujnemu rozwojowi górnictwa i przemysłu. Próby reaktywacji świętokrzyskiego przemysłu miały miejsce w pierwszej połowie XIX wieku (działalność Stanisława Staszica) oraz w okresie międzywojennym XX stulecia, kiedy próbowano na bazie dawnych tradycji stworzyć Centralny Okręg Przemysłowy. Dziś tylko nieliczne z tych zakładów działają nadal, po większości pozostały pieczołowicie chronione relikty, inne całkowicie zniknęły z powierzchni ziemi. Przez kilka wieków w tych miejscach wykuwała się przyszłość polskiego przemysłu. Historię przemysłu i jego przemiany w ciągu wieków dziś obrazują zabytki techniki.

Warto dodać, że Bobrza w latach 1610-1623 była głównym ośrodkiem kompleksu siedmiu kuźnic. Przetwarzano tu surowiec pochodzący z pobliskich kopalni rud żelaza. W początkach XVII wieku manufaktury podupadły. W pierwszej połowie XIX stulecia ponownie podjęto budowę pięciu wielkich pieców i kuźni. Wybuch powstania listopadowego przerwał inwestycję, której nigdy już nie wznowiono. Pozostały po niej fragmenty imponujących rozmiarów muru oporowego oraz hali fabrycznej.

Popularny Szlak Zabytków Techniki w województwie świętokrzyskim pozwala na poznanie zagadnienia rozwoju przemysłu na ziemiach polskich. Wiedzie on doliną rzeki Kamiennej, która od końca XVIII w. była główną siłą napędową wielu zakładów oraz przez okolice Skarżyska Kamiennej i Starachowic. Atutem szlaku jest możliwość dotknięcia każdego z obiektów, który się na nim znajduje.

Szlak rozpoczyna się w Starej Kuźnicy, gdzie oglądać można jedyną w Polsce z zachowanym wyposażeniem kuźnię mechaniczną napędzaną wodami rzeki Młynkowskiej. Zakład założono przed 1662 r., a rozbudowano na przełomie XVIII i XIX w.

 

Kolejna na szlaku jest Sielpia Wielka, gdzie w XIX w. działał największy zakład całego zagłębia staropolskiego. W dawnych halach fabrycznych zgromadzono stare urządzenia przemysłowe i utworzono Muzeum Zagłębia Staropolskiego. Oprócz budynków zachowały się tu także znajdujące się w terenie groble, przepusty wodne i kanały, przy pomocy których spiętrzano rzekę. Szczególną atrakcją jest ocalałe wielkie koło wodne o średnicy 8,5 metra. Zabytkowe maszyny wciąż działają. Żeby się o tym przekonać, trzeba odwiedzić te strony w lipcu, kiedy w Sielpi, Maleńcu i Starej Kuźnicy odbywa się festiwal „Kuźnice Koneckie”.

Następną miejscowością na szlaku jest Maleniec, gdzie znajduje się dawny zakład hutniczy z 1784 r. oraz zachowana w idealnym stanie walcownia blach i fabryka gwoździ. W lipcu w Maleńcu, Sielpi Wielkiej i Starej Kuźnicy odbywa się festiwal techniki, podczas którego można zobaczyć pracujące maszyny.

Następne dwie miejscowości na szlaku związane są z pierwszymi na ziemiach polskich wielkimi piecami. Funkcjonowały one w Bobrzy i Samsnonowie.Tradycje hutnicze Samsonowa sięgają XVI wieku. Pierwszy zakład wielkopiecowy wymieniany jest w 1645 r. Produkowano tu działa polowe, kule i szyszaki. Z inicjatywy Stanisława Staszica w 1818 r. rozpoczęto budowę nowego, dużego zakładu wielkopiecowego. Wielki piec ukończony i uruchomiony został w 1823 r. W 1835 r. – data na wielkim piecu – nastąpiła ponowna przebudowa zakładu. Siłą napędową urządzeń w hucie była woda rzeki Bobrzy, doprowadzona do zakładu sklepionym kanałem. Samsonowska huta pracowała do 1866 r., kiedy to została zniszczona pożarem, od tego czasu popadała w ruinę. Dziś oglądać tu można ruiny dawnych hut. Bobrza Wielka zajmuje poczesne miejsce na mapie miejsc związanych z historią przemysłu. To właśnie tu w 1598 r. wzniesiono pierwszy w Polsce wielki piec, a w początkach XIX w. rozpoczęto budowę zakładu wielkopiecowego. Do dziś zachowały się jego fragmenty.

Szczególne miejsce na szlaku zajmują Skarżysko-Rejów oraz Starachowice. W tym pierwszym na terenie dawnych zakładów przemysłowych mieści się Muzeum imienia Orła Białego prezentujące rozmaite militaria. W Starachowicach w Zakładzie Wielkopiecowym otwarto nowoczesne Muzeum Przyrody i Techniki im. Jana Pazdura. Wielki Piec z 1899 r., wieża wyciągowa, nagrzewnice powietrza, odpylniki gazu wielkopiecowego, kotłownia, maszyna parowa tworzą hutniczy ciąg technologiczny. Do zwiedzania udostępniono m.in. teren zakładów z wielkim piecem, halą mieszczącą olbrzymi koło napędowe oraz kolejkę fabryczną.