Ten unikatowy na Opolszczyźnie zwyczaj został wpisany na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Kolejnym krokiem będą starania o wpis zwyczaju na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości, prowadzoną w oparciu o Konwencję UNESCO 2003 w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Zwyczaj krzyżoków, czyli budowa i wieszanie bramy wielkanocnej ze skorup jaj, a także obchodzenie pól w nocy, kultywowany jest wyłącznie w sołectwie Borki Małe w gminie Olesno w województwie opolskim. Tradycja wpisuje się w definicję niematerialnego dziedzictwa kulturowego Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego w zakresie: praktyk, przekazów, wiedzy i umiejętności, które wspólnoty i grupy uznają za część wspólnego dziedzictwa kulturowego, są przekazywane z pokolenia na pokolenie i są stale odtwarzane przez grupy i wspólnoty.
Krzyżoki są żywą tradycją wpisaną w historię lokalną Borek Małych, utożsamianą z tym miejscem i jego mieszkańcami. Zwyczaj jest kultywowany przez grupy młodych mężczyzn, którzy definiują tę tradycję jako swoje dziedzictwo, z którym się utożsamiają. Najstarsi mieszkańcy twierdzą, że tradycja sięga co najmniej przełomu XIX i XX wieku. Chociaż przestrzegana jest zasada uczestnictwa w nim wyłącznie kawalerów, to jednak w czasie wojny, po prostu z braku takowych, na obchód pól wyruszali mężczyźni żonaci.
Dla obecnych mieszkańców Borek, potrzeba kultywowania tradycji jest oczywista. Jak mówią – tak robili ich dziadkowie, ojcowie, więc i oni, będą przekazywać ją swoim synom.
Kontynuowanie zwyczaju ma związek z głęboką wiarą mieszkańców sołectwa. Nie chodzi tylko o wspólne spędzenie czasu na próbach, czy przy robieniu bramy z wydmuszek, ale również o ogromne emocje jakie wywołuje nocny śpiew w kościele, czy na polach, który echo niesie daleko, tak, że ludzie wychodzą z domów, żeby go posłuchać. Jest to piękne i niesamowite uczucie. Śpiew 12 mężczyzn w środku nocy robi wrażenie, a wiara w modlitwę podobno działa. Niektórzy pamiętają jeszcze, że kiedyś jeden z rolników nie życzył sobie by „Krzyżoki” przeszli przez jego pole. Potem, na skutek gradobicia, które przeszło tylko nad jego polem, miał tak marne plony, że w roku następnym nie robił już żadnych trudności.
Borekckie krzyzoki z bramą wielkanocną to szósty wpis z województwa opolskiego na Krajowej liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego prowadzonej przez Narodowy Instytut Dziedzictwa i Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Na liście krajowej znajdują się również:
– Zwyczaj wodzenia niedźwiedzia na Śląsku Opolskim;
– Kroszonkarstwo opolskie;
-Umiejętność ręcznego wytwarzania wzoru opolskiego;
– Babski comber na Śląsku Opolskim;
– Boże Ciało z tradycją dywanów kwietnych w Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Zimnej Wódce.
Czym jest krajowa lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego?
To inaczej mówiąc krajowy rejestr elementów niematerialnego dziedzictwa kulturowego, tworzony według zasad przyjętych w związku z Konwencją UNESCO. Ta lista została opracowana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa w 2014. Jest spisem przejawów żywego dziedzictwa niematerialnego z terenu Polski i ma charakter wyłącznie informacyjny.
Listę prowadzi Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego we współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa. Wnioski sprawdzone pod względem formalnym przez NID opiniuje Rada ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Na temat krzyżoków polecamy:
http://niematerialne.nid.pl/Aktualnosci/details.php?ID=2949
http://radio.opole.pl/100,194175,w-borkach-malych-nadal-kultywuje-sie-wielkanocny