Przygotowana przez Fundację wystawa pt. Józef Elsner – zapomniany, niedoceniony? przybliży mieszkańcom województwa opolskiego sylwetkę wybitnego człowieka, nauczyciela i artysty, który działając na styku kultur, w trudnych czasach rozbiorów potrafił odnaleźć własną drogę życiową i artystyczną, realizując własne pasje zawodowe i przekazując je następnym pokoleniom Polaków. Jego zasługi jako pedagoga są nieocenione.

Józef Antoni Franciszek Elsner (Joseph Anton Franz Elsner) urodził się 1 czerwca 1769 r. w Grodkowie, przy Löwenstraße obok wieży Löwen Thor (obecnie ul. Elsnera). Był wybitnym kompozytorem, pedagogiem, działaczem społecznym, organizatorem kultury muzycznej i teoretykiem muzyki. Przez kolejne pokolenia kojarzony był niemal wyłącznie z postacią Fryderyka Chopina. Tymczasem jest on postacią bardzo ważną zarówno dla kultury polskiej jak i niemieckiej. Jego związki z muzyką sięgają najmłodszych lat – matka Anna Barbara Matzke była córką budowniczego instrumentów muzycznych z okolic Kłodzka, ojciec również był budowniczym instrumentów. Już uczęszczając w Grodkowie do szkoły powszechnej śpiewał w chórze kościelnym, a w następnych latach uczył się śpiewał w szkole przy klasztorze oo. Dominikanów oraz w jezuickim Gimnazjum św. Macieja we Wrocławiu. Następnie uczył się i pracował we Wrocławiu, Wiedniu i Brnie. Dopiero podczas pobytu we Lwowie, pod wpływem Wojciecha Bogusławskiego nauczył się języka polskiego, a także zaczął przyswajać wiedzę o kulturze i historii Polski.

Początkowo pracował dla teatru niemieckiego i komponował swoje opery do tekstów niemieckich. Dopiero za namową  Wojciecha Bogusławskiego zaczął pisać pierwsze utwory do polskich tekstów. W tym czasie Elsner zaczął się interesować  polską muzyką ludową i wplatać wątki ludowe do swoich utworów. Następnie, znów dzięki Bogusławskiemu, w 1799 r. wyjechał do Warszawy i przez kilkanaście lat prowadził operę w Teatrze Narodowym. W tym czasie powstały jego opery oparte na tekstach nawiązujących do polskiej historii i polskich legend: „Leszk Biały”, „Król Łokietek” czy „Jagiełło w Tenczynie”.

Elsner skomponował kilkaset utworów religijnych, kilkadziesiąt mszy, kilka symfonii, kilka koncertów, 2 balety i niezliczoną ilość pieśni i utworów kameralnych. Dużą część jego spuścizny stanowią opery. Napisał ok. 30 oper, z czego większość do polskich librett, w tym kilka opartych na wątkach zaczerpniętych z polskiej historii: Jagiełło w Tenczynie, Król Łokietek, Leszek Biały. Wykorzystywał w nich polskie melodii ludowe oraz polskie pieśni narodowe: Polonez Kościuszki, Mazurek Dąbrowskiego i Polonez księcia Poniatowskiego.

Przez ponad 20 lat Elsner pisywał recenzje i artykuły do czasopism polskich, a także był korespondentem lipskiej „Allgemeine Musikalische Zeitung”. Przez wszystkie te lata równolegle rozwijał działalność pedagogiczną, ucząc śpiewu w Szkole Dramatycznej Bogusławskiego, a następnie w Instytucie Muzyki i Deklamacji, przekształconym później w Szkołę Główną Muzyki. To tu wykazał się jako pedagog kształcąc najwybitniejszych kompozytorów epoki Romantyzmu.

Do jego uczniów obok Fryderyka Chopina należeli także: Oskar Kolberg – kompozytor i wybitny folklorysta, Edward Wolff – kompozytor i pianista, Ignacy Feliks Dobrzyński, Julian Fontana, Józef Krogulski, Feliks Jaroński, Antoni Kątski, Jóżef Stefani oraz Józef Nowakowski. Zarówno Chopin jak i inni uczniowie do końca życia darzyli go wielkim szacunkiem i podkreślali jak wiele mu zawdzięczają.

Elsner był twórcą Polskiej Opery Narodowej i nie wolno o tym zapominać, nawet jeśli jego opery nie goszczą na stałe w repertuarach polskich teatrów operowych (niestety tylko kilka zachowało się w całości). Jego zasługi dla kultury polskiej są nieocenione, a jego sylwetka – niestety – wspominana jest najczęściej tylko w kontekście wpływu na edukację Fryderyka Chopina. Na szczęście w ostatnich latach zaczyna się to zmieniać. Powstaje coraz więcej nagrań i publikacji dotyczących Józefa Elsnera i jego wpływu na polską kulturę muzyczną w XIX wieku. W 2017 i 2018 r. Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk wydał pięknie opracowane materiały nutowe utworów Elsnera. Kolejne tomy są w przygotowaniu.

Najwyższa pora, by przypomnieć inne jego dokonania (publikacje) i utrwalić w świadomości mieszkańców Opolszczyzny fakt, że ten wybitny człowiek jest potomkiem tej ziemi i że powinni być z niego dumni. Wystawa została sfinansowana ze środków Samorządu Województwa Opolskiego i będzie prezentowana w Filharmonii Opolskiej od 9 września 2018 r. podczas Europejskich Dni Dziedzictwa.

Beata Józefowicz, autorka wystawy

Fotografie: Magdalena Stec, Sławomir Mielnik