Byczyna jest jednym z trzech najstarszych miast ziemi kluczborskiej. Miasto lokowano w 2 poł. XIII w., prawdopodobnie na prawie średzkim (pochodnej magdeburskiego prawa lokacyjnego). Pierwszy pewny dokument potwierdzający istnienie miasta, spis mieszczan Byczyny, pochodzi z 1283 r. W księdze uposażenia biskupstwa wrocławskiego z ok. 1300 r. wymieniony jest wójt Byczyny. Najstarszy herb miejski Byczyny pochodzi z pieczęci z 1415 r. Przedstawia on mur z trzema blankami i dwoma wieżami obronnymi.

Pierwszy ratusz prawdopodobnie był drewniany. Na przełomie XV i XVI w. budowla została rozbudowana. Średniowieczny ratusz otoczony był ok. 10-12 drewnianymi kramami. Później zastąpiono je 7 murowanymi domami, które z ratuszem utworzyły blok śródrynkowy.

Pożary miasta: 1407, 1431 (wojny husyckie), 1441, 1471, 1474, 1512, 1563, 1617, 1622, 1627, 1630, 1634 i 1643. W 1655 – po wojnie 30. letniej (1618-1648) spłonęło prawie całe miasto wraz z ratuszem, kościołem i szkołą. Pomocy przy odbudowie miasta udzieliła rada miejska i książę brzeski, pewne dotacje uzyskano też w czasie kwesty na pogorzelców.

1 XI 1719 – pożar (wybuchł z położonej w rynku restauracji Sebastiana Głodka) strawił prawie cały odbudowany ratusz z przyległymi kamieniczkami oraz 21 domów przyrynkowych. Do odbudowy ratusza przystąpiono w 1719 r., a w pracach brał udział M. Adamus Quasius z Wrocławia. Dnia 13 lipca 1757 r. – podczas dużego pożaru miasta spłonęła część ratusza, kościół katolicki, browar, waga miejska, dwie szkoły – katolicka i ewangelicka. W pożarze spłonęło wówczas archiwum przechowywane w ratuszu.

Po kolejnym pożarze ratusza w 1757 r. budynek odbudowano dopiero w 1766 r. wg projektu Jana Marcina Pohlmanna. Obudowano go wówczas kamieniczkami (domy kupieckie) od południa i zachodu.

W 1889 r. obiekt poddany został renowacji. W XIX w. w przyziemiu znajdował się Królewski Sąd Okręgowy, na piętrze sala posiedzeń oraz sala i pokój obrad Sądu Ławniczego.

W 1945 r. ratusz został prawie w całości spalony, odbudowano go w latach 1957-1961.

Ratusz złożony jest z usytuowanego po stronie zachodniej budynku głównego z kwadratową wieżą o dwóch kondygnacjach oraz z przybudowanych od południa, północy i częściowo zachodu piętrowych domów o podziałach ścianpilastrowych i ramowych. Jan Marcin Pohlmann połączył tu klasycystyczne podziały elewacji z barokową formą mansardowego dachu, a wieżę zwieńczył obeliskowym hełmem.

Pozostałości najstarszego, gotyckiego, murowanego ratusza zachowały się w przyziemiu i w wieży. Fragmenty renesansowe murów to przede wszystkim nadbudowa części gotyckiej w najwyższej kondygnacji, fragmenty murów wieży, detal rzeźbiarski wejścia do podziemia od strony północnej i zmiana charakteru otworów okiennych oraz niewątpliwie fragmenty wątków murów podziemia traktów południowego i północnego (rodzaje zapraw i użytego materiału). Elementy barokowe najlepiej zostały zachowane w szczycie wschodnim, nad portalem wejściowym oraz w formach ustroju otworów w ścianach północnej i wschodniej ciągu gotyckiego. Wczesny klasycyzm 3 ćw. XVIII w. reprezentuje przebudowa całego skrzydła południowego i znaczna część skrzydła zachodniego. Z tego okresu pochodzi przebudowa i nadbudowa górnej części gotyckiej wieży na łukach jarzmowych i wysklepkach. W XIX w. przeprowadzono przebudowę skrzydła północnego na widocznych fragmentach okresów wcześniejszych.

Fotografie Sławomir Mielnik