W sobotę 7 września br. w samo południe w Opactwie Cysterskim w świętokrzyskim Wąchocku rozpoczną się uroczyste obchody inauguracji Europejskich Dni Dziedzictwa. Do niewielkiej miejscowości, w której realizowana jest rewitalizacja najstarszej części Wąchocka, zjadą miłośnicy zabytków z całej Polski.

Organizatorzy (opactwo, urzędy: miasta oraz marszałkowski i ośrodek kultury) przygotowali wyjątkowo bogaty program. Będzie można skorzystać z wielu bezpłatnych atrakcji kulturalnych, rozrywkowych i przede wszystkim edukacyjnych.

Chcemy pokazać wszystkim Polakom, to co w Wąchocku najcenniejsze. Uzmysłowić jak bardzo nasza miejscowość zapisała się w dziejach Polski i jak wiele nasz kraj i region zawdzięcza cystersom.

– mówi Sebastian Staniszewski, zastępca burmistrza Wąchocka, historyk i współpomysłodawca tego wydarzenia

Jestem niezwykle dumny i zaszczycony, że nasza miejscowość dostąpiła zaszczytu tegorocznej organizacji tak niezwykłego wydarzenia.

– dodaje.

Idea święta zabytków

Europejskie Dni Dziedzictwa (EDD) to międzynarodowe wydarzenie o zasięgu ogólnoeuropejskim i doskonała platforma do szerokiej promocji zabytków, historii czy też lokalnej kultury. EDD to również największy w Europie projekt społeczny i edukacyjny a jednocześnie największe święto zabytków na Starym Kontynencie. Z szacunkowych danych liczbowych wynika, iż w edycji EDD 2012 wzięło udział blisko 300 000 osób. W całej Polsce na terenie 393 miejscowości uczestnicy mieli do wyboru przeszło 1640 wydarzeń. Oferta obejmowała oprócz możliwości zwiedzania obiektów zabytkowych również wykłady, odczyty, spacery i wycieczki plenerowe, jak i festyny, dożynki, spotkania z twórcami kultury i depozytariuszami tradycji. We wrześniu 2013 r. Polska już po raz 21. weźmie udział w EDD. Zgodnie z decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego temat przewodni brzmi: „Nie od razu Polskę zbudowano”.

Poprzez tak sformułowany temat chcemy nawiązać do wszelkich form budowy polskiej państwowości nie tylko w sensie dosłownym – kształtowaniu granic na przestrzeni dziejów, ale również tym symbolicznym – poczuciu przynależności i związku z historią, językiem, tradycją. Pragniemy też skoncentrować się na dokonaniach w zakresie stanowienia prawa, rozwoju gospodarczego, wynalazków i myśli technicznej, wszystkich dziedzinach sztuki, architektury, a także w zakresie dyplomacji, sportu, działalności edukacyjnej, pedagogicznej i wydawniczej. Chcemy, aby EDD 2013 pokazały Polskę jako społeczność, która trwała nieprzerwanie od X w., z położeniem nacisku na jej ogromne zróżnicowanie i fakt zaangażowania wszystkich warstw społecznych w dążenie i trwanie w polskości.

– twierdzi Paulina Florjanowicz, dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa, który koordynuje EDD w Polsce.

Granice państwa wyznacza nie tylko zakres samego terytorium. Tworzą je przede wszystkim obywatele – ludzie przynależni danemu krajowi, związani z nim wspólną historią, jednoczący się w jednym języku, tradycji i kulturze oraz pielęgnujący dziedzictwo. Dzieje Polski wskazują – pomimo zróżnicowania społecznego – na dążenie wszystkich warstw społecznych do utrzymania polskości. Wyrazem tego były m.in. powstania narodowowyzwoleńcze, które w świadomości Polaków są symbolami nieustannego dążenia do tworzenia i utrzymania niepodległego państwa. W tym roku przypada 150. rocznica wybuchu powstania styczniowego, dlatego też w ramach EDD gmina Wąchock chce nawiązać do wydarzeń z 1863 r.

W moim przekonaniu szacunek dla powstańców, to docenienie faktu, że naród polski konstytuuje się wokół przywiązania do wolności. Równie mocno potwierdzili ten fakt podczas II wojny światowej żołnierze Armii Krajowej od „Ponurego” i „Nurta” oraz współczesna kontynuacja tradycji powstańczych i partyzanckich.

– twierdzi burmistrz Staniszewski, który jest koordynatorem i współautorem scenariusza obchodów.

Chcemy pokazać Polakom nasze wielkie tradycje patriotyczne i niepodległościowe opactwa i miasta oraz ogromny wpływ jaki cystersi wywarli na gospodarczy rozwoju regionu dający początek staropolskiemu zagłębiu hutniczemu. Od Cystersów wszystko się tutaj zaczęło, to właśnie szarzy mnisi są najważniejszą klamrą spinającą całą historię miasta i regionu.

– dodaje.

Rzeczywiście, wybór miejsca inauguracji święta zabytków nie jest przypadkowy. Zadecydowały przede wszystkim walory architektoniczne obiektu, który został zbudowany na przełomie XII i XIII w. Klasztor jest bowiem jednym z najpiękniejszych i najcenniejszych przykładów architektury romańskiej w Polsce. Fundatorem opactwa był w 1179 r. biskup krakowski Gedeon (Gedko). Przepiękny kościół pw. Najświętszej Maryi Panny i św. Floriana wzniesiono na przełomie XII i XIII w. Jest to znakomity przykład niespotykanej gdzie indziej w Polsce architektury realizującej surową regułę cysterską. W obrębie gmachu klasztornego, przekształconego w XVII w. w stylu barokowym, zachowało się wiele pomieszczeń zbudowanych jeszcze w czasach średniowiecznych – kapitularz (określany przez specjalistów jako idealnie zachowane wnętrze romańskie), armarium, fraternia, dormitorium oraz refektarz z bogatą kamieniarką romańską. Praktycznie wszystkie te pomieszczenia przetrwały do dnia dzisiejszego w niezmienionym kształcie od wieku XIII – dzięki czemu możemy dzisiaj podziwiać kamieniarską sztukę, która została wykonana prawie 800 lat temu.

Trudna rzeczywistość cystersów

Musimy jednak pamiętać, że klasztor w Wąchocku jest przede wszystkim domem dla cystersów. Nad głównym wejściem do wąchockiego opactwa znajdują się łacińskie słowa: tute si recte, co oznacza mniej więcej: bezpieczny, jeśli prawdziwe. Jest to fragment dłuższego zdania, które należałoby tłumaczyć i rozumieć mniej więcej tak: w tym domu będziesz bezpieczny, jeśli twoje powołanie jest prawdziwe.

Przekraczając próg klasztornej furty, zostawiamy za sobą świat, z którym byliśmy związani; nie ze względu na jego pogardę lecz by żyjąc w wolności, wszystko to złożyć w Chrystusie i z Jego łaską być w świecie świadkami Nadziei. Wąchockie Opactwo, położone w dolinie rzeki Kamiennej u podnóża Gór Świętokrzyskich, pośród bujnych lasów i uroczej zieleni stało się naszym domem. Codzienny rytm dnia wyznacza nam wspólnie celebrowana Liturgia Godzin, gdzie w centrum znajduje się Eucharystia no i oczywiście praca.

– twierdzi ojciec Eugeniusz, opat klasztoru.

Opat dzielnie sobie radzi z problemami jaki niesie za sobą utrzymanie zabytkowego, romańskiego obiektu. Na pomoc państwa polskiego niestety nie można na razie liczyć.

Mimo podejmowanych różnych form pracy, trudno jest nam utrzymać i funkcjonować w tak bezcennym, romańskim obiekcie. Sami tego uczynić nie damy rady. Dlatego serdecznie zwracamy się do wszystkich, którym leży na sercu kultura Polska, by nas w tym dziele wspomagali. Można to uczynić nabywając nasze produkty, inspirowane sztuką cysterską, przez odwiedzanie tego pięknego miejsca i skorzystania z naszej Kawiarni Cysterskiej, w której szczególnie polecam wyjątkowe pierogi mnicha, barszcz cysterski z uszkami oraz herbatę z ciastkiem korzennym.

– zachęca Opat, a darczyńców i przyjaciół zapewnia o stałej wdzięczności i modlitwie.

Wąchock postawi na patriotyzm

W sobotę 7 września podczas inauguracji EDD nacisk położony zostanie również na przypomnienie tradycji patriotycznych i niepodległościowych wąchockich cystersów sięgających czasów insurekcji kościuszkowskiej. Cystersi popierali powstanie 1794 r., niosąc pomoc i składając ofiary. Zakłady cysterskie z Wąchocka zaopatrywały Tadeusza Kościuszkę w broń białą i palną, w tym kule armatnie lub nawet odlane lekkie armaty. Zasilano pieniędzmi kasy powstańcze. W czasie wojen napoleońskich i Księstwa Warszawskiego (1807-1815) zakłady klasztoru wytwarzały broń oraz wyposażenie dla wojsk księcia Józefa Poniatowskiego. Na trwałe zapisał się Wąchock na kartach historii Polski walczącej w czasie powstania styczniowego. W 1863 r. mieściła się w Wąchocku kwatera główna pułkownika Mariana Langiewicza, naczelnika wojska województwa sandomierskiego, awansowanego później do stopnia generała. W okresie od 23 stycznia do lutego 1863 r. miasteczko stało się centrum powstańczym tzw. „Republiką Wąchocką”. Marian Langiewicz założył obozowisko powstańcze w górskiej okolicy Wąchocka, gdzie liczne zakłady i kuźnie suchedniowskie dostarczać mu miały materiału wojennego. Między innymi za udział w powstaniu styczniowym władze carskie odebrały w 1869 r. Wąchockowi prawa miejskie, degradując je do stopnia osady. Wielu mieszkańców zesłano na Sybir, na katorgę. W 1927 r., w setną rocznicę urodzin gen. Langiewicza, wmurowano w kościele pamiątkową płytę marmurową. 23 maja 1927 r. odbył się w Wąchocku zjazd weteranów powstania 1863 r. z okolicznościową Mszą św. w kościele parafialnym. W czasie II wojny światowej okoliczne lasy były bazą partyzancką. Szczególnie zasłynął bohaterstwem legendarny dowódca świętokrzyskich oddziałów partyzanckich Armii Krajowej major Jan Piwnik „Ponury”, poległy w walce z Niemcami na Nowogródczyźnie 16 czerwca 1944 r., a którego szczątki doczesne przeniesiono w 1988 r. i uroczyście pochowano w Wąchocku. W czerwcu bieżącego roku, w trakcie corocznych obchodów z udziałem władz państwowych, odbyła się uroczystość pośmiertnego awansu Jana Piwnika na stopień pułkownika. Opactwo starannie przechowuje wszelkie pamiątki związane z pamięcią walk o niepodległość Narodu Polskiego. Całej tej burzliwej i pięknej historii będzie można doświadczyć 7 września br.

Bardzo się cieszymy z tej możliwości pokazania naszego dziedzictwa. Liczymy też, że nasz bezcenny klasztor zostanie uznany za pomnik historii, a nasz trud w utrzymanie tego wyjątkowego zabytku doceniony.

– twierdzi ojciec Eugeniusz, opat klasztoru.

Program ogólnopolskiego otwarcia EDD zostanie zorganizowany przy ogromnym zaangażowaniu Opactwa Cysterskiego i władz Wąchocka. Planowane są m.in.: uroczysta Msza św. w intencji Ojczyzny i bohaterów, wykład prof. Ewy Łużynieckiej połączony z oprowadzaniem po opactwie (również części klauzurowej), koncert, warsztaty, wycieczki edukacyjne, targi rękodzieła, a także – cieszący się popularnością wśród mieszkańców – pokaz grup rekonstrukcyjnych związany m.in. z powstaniem 1863 r. W niedzielę 8 września planowana jest wycieczka rowerowa „Szlakiem Langiewicza i „Ponurego”, bohatera Armii Krajowej, który pochowany jest na terenie klasztoru w Wąchocku oraz sesja popularnonaukowa pod hasłem: „Rola cywilizacyjna Opactwa Cystersów w Wąchocku”

Inauguracja EDD zorganizowana na terenie Opactwa O.O. Cystersów w Wąchocku, mamy nadzieję, podkreśli znaczenie dla kultury polskiej dziedzictwa klasztoru, tak bardzo związanego z losami Narodu. Będzie też wyróżnieniem dla całego regionu staropolskiego Gór Świętokrzyskich i pozwoli zwrócić uwagę opinii publicznej na ogromny trud jaki cystersi i w ogóle polskie zakony wkładają w utrzymanie zabytkowych zabudowań klasztornych.

– przekonuje Paulina Florjanowicz.

Już teraz zapraszamy do udziału w wydarzeniach organizowanych w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa 2013! Mamy nadzieję, że i tegoroczna edycja będzie szansą na przybliżenie społecznościom lokalnym ważnych karty polskiej historii, poznanie których uświadomi – szczególnie młodemu pokoleniu – długą i ofiarną drogę do wolnej Polski oraz fakt, że na wielką historię składa się szereg mniejszych wydarzeń, których ślady znaleźć można w całym kraju. Szczegółowe programy wszystkich imprez można znaleźć na stronie internetowej www.edd.nid.pl oraz na portalu www.wachock.pl

Wanda Niezawodna, Jadwiga Chmielowska

za: wpolityce.pl