Teraz, gdy od 11 października 2023 r. zachodnia część rajskiej Madery płonie, każdy kto tam był z trwogą w sercu myśli o unikatowym Lesie Fanal (Posto Florestal Fanal). Czy uda się ochronić światowe dziedzictwo UNESCO? Czy lasy laurowe przetrwają? Czy zostaną już tylko wspomnieniem na pięknych fotografiach? Jak niewiele trzeba, aby to co cenne zniknęło na zawsze… Tych niepokojących myśli nawet nie koi informacja, że maderskie służby ujęły podpalacza…

Mieszkająca na Maderze polska przewodniczka Ola, zachęcając turystów do zwiedzania tego miejsca zwykle zaczyna opowieść o bajkowym lesie poruszając wyobraźnię słuchaczy. Opowiada o legendach i ludowych podaniach. Podobno, wśród lokalnej społeczności krąży popularna legenda, zgodnie z którą po Lesie Fanal. krążą duchy starożytnych mieszkańców Madery, których dusze wciąż żyją w tych starożytnych drzewach. Mieszkańcy twierdzą, że w nocy, kiedy mgła opada, można dostrzec cienie tych duchów, tańczących wokół drzew i śpiewających dawne pieśni. Podobno stare drzewa Fanalu mają moc spełniania życzeń. Mówią, że jeśli stoisz pod jednym z nich, zamkniesz oczy i wyrazisz swoje najgłębsze pragnienie, drzewo to przekaże twoje pragnienie do wszechświata, a wszechświat z kolei zadba o jego spełnienie.

Prawda jest więc taka, że ten prastary las oddziałuje na nas wieloma zmysłami. Oczami widzimy czarodziejskie obrazy – które wyśmienity malarz, czy fotograf z trudem potrafi odwzorować. Wsłuchując się w otaczającą ciszę koi nas delikatny szum wiatru, przesuwającej się mgły, szelest liści i odgłosy leśnego życia. Oddychając wchłaniamy wilgotne, przyjemne powietrze… Niecodzienny jest dotyk starego drzewa, którego pień porasta miękki i przyjemny w dotyku mech. I tylko percepcja czasu jest zaburzona, bo zmysł odpowiadający za odmierzanie czasu u człowieka jakby się lekko pogubił. Las Fanal jest najstarszym lasem wawrzynowym na Maderze. Przyciąga swoją historią, magią, wartościami przyrodniczymi i niematerialnymi tworząc przy tym – dzięki walorom atmosferycznym – element tajemniczości i nieskazitelności.

Posto Florestal Fanal jest Leśnym Rezerwatem Przyrody Fanal i częścią Parku Naturalnego Madeira. Leży w zachodniej części wyspy Madery na obszarze gminy Porto Moniz, słynnej również z wulkanicznych basenów lawowych. Las Fanal położony jest przy drodze ER209 prowadzącej z Ribeira da Janela na płaskowyż Paúl da Serra, ok. 50 km od stolicy wyspy Funchal. Na terenie lasu znajduje się jezioro Lagoa do Fanal.

Zarówno Las Fanal jak i znajdujące się w pobliżu centrum wyspy to tzw. interior, gdzie znajdują się wysokie góry i strome wąwozy objęte ochroną w ramach parku narodowego Parque Natural da Madeira, stanowiący obszar chroniony Natura 2000. Poruszanie się po tym obszarze jest trudne a czasami niemożliwe, o czym informują wszystkie ważniejsze przewodniki turystyczne po Maderze.

Przewodnicy oprowadzający po Lesie Fanal zwykle mówią o nim, że jest jednym z najbardziej malowniczych miejsc na Maderze. Paweł Uchorczak, fotograf specjalizujący się w krajobrazach, który dwa razy w roku przeprowadza warsztaty fotograficzne na, wyspie mógłby z nimi polemizować. Tak, czy inaczej warto wyrobić sobie własną opinię i przynajmniej raz w życiu zobaczyć Las Fanal – póki jeszcze jest.

Las Fanal to część unikatowej laurowej puszczy. Spacerując po prastarych Laurissilva, można sobie wyobrazić jaki krajobraz wyspy zastali pierwsi portugalscy osadnicy na początku XV wieku. A oprócz zapierających dech w piersiach górskich widoków wrażenie robi odczuwalna wilgotność powietrza, która wzrasta wraz z wysokością. Stare laurowe drzewa lasu Fanal tworzą również fascynujący krajobraz, który wydaje się być jak z innej epoki. Znajdują się tu najstarsze drzewa wysp mające ponad 800 lat. Puszcza laurowa to również królestwo mchów i porostów. Lśnią o każdej porze dnia, tworząc prawdziwy zielony raj. Częste mgły dodają uroku, czyniąc cały krajobraz nieprawdopodobnie pięknym.

Lasy laurowe są skarbem Madery. Prastare Laurissilva, czyli lasy wawrzynolistne stanowią relikt trzeciorzędowy (od 65 do 1,8 mln lat temu). I choć przy zasiedlaniu wyspy okrutnie je wykarczowano i wypalono pod uprawę trzciny cukrowej, to i tak dziś zajmują 16 procent powierzchni lądu Madery. Lasy wawrzynolistne stanowią specyficzny dla całej Makaronezji typ górskiego, międzyzwrotnikowego lasu mglistego. Drzewa tworzące lasy wawrzynolistne mają charakterystyczne liście (podobne do liści wawrzynu) – zimozielone i skórzaste. Nic dziwnego, że w 1999 r. wpisano je na Listę światowego dziedzictwa przyrodniczego UNESCO. Trasę tę więc warto przejść powoli wdychając z zachwytem niesamowite i wilgotne powietrze wytworzone przez tropikalny las pierwotny. W lasach tych występują szczególnie endemiczne gatunki wawrzynu, takie jak wawrzyn (Laurus novocanariensis) i runo wrzosowe (Erica madeirensis). Trudno jest też przeoczyć pięknego kwietnego endomita, czyli Echium candicans, który konkuruje ze sterlicją królewską o miano kwietnego symbolu Madery. To unikatowe miejsce zamieszkane jest przez rodzime ptaki wyspy, takie jak gołąb trocaz, zięba maderska (Fringilla coelebs madeirensis) i grzebień maderski (Regulus madeirensis).

Fotografie Paweł Uchorczak

Literatura:

Madera. Przewodnik light, oprac. P. Jabłoński, Warszawa 2022.

Rutkowski K., Inspirator podróżniczy. Madera i Porto Santo, Pascal, Bielsko-Biała 2022.

Madera. Perfekcyjne dni. Podróż z … poradami ekspertów, red. oprac polskiego J. Sieradzka-Kasprzak, Marco Polo, Warszawa 2015.

https://olamadera.pl/blog/las-fanal-magiczny-las-na-maderze/

https://pl.wikipedia.org/wiki/Makaronezyjskie_lasy_wawrzynolistne