Banan jest jednym z najbardziej znanych owoców wyspy. Jest aromatyczny, słodki, soczysty, zielony i mały. W kuchni maderskiej banany są tak popularne jak u nas ziemniaki. Plantacje obsadzone bananowcami lub przydomowe uprawy są popularnymi widokami na zdjęciach z Madery. W Madalena do Mar znajduje się Rota da Banana, czyli specjalny szlak bananowy, którym przewodnicy turystyczni prowadzą zwiedzających betonowymi ścieżkami i schodkami poprzez prywatne plantacje bananowe. Zwiedzanie takich plantacji jest prawdziwą atrakcją wyspy.

Madera ma idealne warunki do uprawy bananów. Rosną na plantacjach na południu wyspy. Uprawa bananowców i winorośli, to główne gałęzie przemysłu wyspy. Po kryzysie ostatnich lat, produkcja bananów na Maderze w 2022 r. pobiła wszelkie rekordy, wykazując 144 proc. wzrost dochodów producentów. Ponad 85 proc bananów idzie na eksport na kontynent Portugalski. Bardzo ciężko jest je dostać w krajach UE, gdyż maderskie banany są małe i nie spełniają unijnych norm (minimalna długość banana to 14 cm, a minimalny stopień zakrzywienia to 27 mm), a można je eksportować na zasadzie wyjątku, jednak wówczas zaliczane są do II kategorii produktów.

Madera powstała 20 mln lat temu podczas wybuchu podwodnego wulkanu. Archipelag znany był w starożytności. Przybywali tu m.in. Fenicjanie, a po nich Gracy, którzy szukali mitycznej Atlantydy. Po nich przypływali na Maderę Rzymianie w poszukiwaniu barwnika z rosnących na Porto Santo dracen smoczych. Kolonizacja bezludnej wyspy rozpoczęła się dopiero od 1419 r. wraz z przybyciem na Maderę João Gonçalves Zarco (ok. 1390-1471) i Tristão Vaz Teixeira (ok. 1395-1480). Aby zrobić miejsce dla rolnictwa, pierwsi osadnicy rozpoczęli wypalanie unikatowych lasów laurowych, które bez nadzoru płonęły miesiącami. Najlepsze miejsca i gleby pod uprawę wygospodarowano na południu Madery. Rolnictwo potrzebowało jednak wody, która znajdowała się na północy wyspy. Znaleziono na to sposób. W 2 poł. XV wieku zaczęto budować system lewad, aby pokonać góry i przetransportować wodę i rozprowadzić ją do plantacji. Powstanie tego systemu specyficznych kanałów irygacyjnych związane było z uprawą trzciny cukrowej i koniecznością budowy młynów cukrowych napędzanych wodą z lewad. Madera szybko stała się słodką potęgą. Zmieniło się to w XVI wieku, kiedy to Brazylia przejęła palmę pierwszeństwa w produkcji i eksportu cukru. Maderczycy przerzucili się na uprawę winorośli sprowadzonej z Krety (szczep malvasia) i produkcji wina „Madera”. Biznes ten szybko przejęli bogaci Anglicy. Uprawa winogron załamała się w połowie XIX w. z powodu zniszczenia upraw przez grzyby i pleśnie.

Również od XVI wieku na Maderze uprawia się bananowce. Rosną głównie na południu wyspy do 300 m n.p.m bo wyżej jest im już za zimno. Najpopularniejszym odmianą jest musa acuminata, pochodząca z Wysp Kanaryjskich lub z Wyspy Zielonego Przylądka. Gatunek pochodzi z Azji i udomowiono go ok. 8000 p.n.e. podczas tzw. rewolucji neolitycznej. Jako pierwszy opisał go w 1820 r. włoski botanik Luigi Aloysius Colla. Musa Acuminata jest przodkiem dzisiejszych bananowców owocowych. Jest to rodzimym gatunek w większości tropikalnej Azji, z niezliczonymi odmianami. Ta karłowata odmiana dorasta do 2,5 m wysokości i wytwarza czerwone kwiatostany i małe, słodkie owoce.

Bananowiec to bylina z liśćmi na długich, mięsistych ogonkach liściowych, które tworzą nibypień o średnicy ok. 40 cm. Wyrasta do 15 m wysokości, a rośliny są podparte kijami, gdyż są słabo zakorzenione. W kłączu zawsze jest rodzina trzech odnóg – mówią na nie babcia, matka i wnuczka. Roślina na poszczególnych pędach nadziemnych kwitnie i wytwarza owoce tylko raz, po czym pęd taki zamiera, a z kłącza wyrasta kolejny. Poprzez pień przenika oś kwiatostanu. Bananowiec rośnie 14 miesięcy. Kwitnienie i owocowanie następuje po 2 latach od zasadzenia. Kwiatki zmieniają się w banany w kiści. Banany to smukłe jagody, których wielkość zależy od liczby zawartych w nich nasion. W czasie dojrzewania zawarta w jagodach skrobia jest rozkładana do cukrów prostych.

Bananowiec owocuje tylko raz. Purpurowy kwiatostan bananowca to jego serce. Na Maderze się go ścina i wyrzuca, „aby roślina skupiła się na dojrzewaniu owoców”. Co ciekawe, kwiatostan bananowca za przysmak uchodzi na Laos i w Tajlandii, gdzie spożywa się go w postaci surowej. Gdy banany na kiści urosną, to przed zebraniem często okrywa się je niebieską folią, która dostarcza ciepło, rozprasza światło i chroni owoce przed owadami i ptakami. Dojrzałe banany zbiera się ręcznie. Największe kiście bananów porównuje się podczas lipcowego święta bananów tzw. Festa da Banana w Madalena do Mar. Maderczycy twierdzą, że Festa da Banana to hołd złożony bananom – jednemu z najważniejszych lokalnych produktów wyspy, który kwitnie w ogromnych gronach dzięki przyjemnemu klimatowi subtropikalnemu Madery. Podczas fiesty można nie tylko podziwiać banany, ale także spektakularne pokazy owoców i kwiatów, lokalną żywność i folklor.

Literatura:

Madera. Przewodnik light, oprac. P. Jabłoński, Warszawa 2022.

Rutkowski K., Inspirator podróżniczy. Madera i Porto Santo, Pascal, Bielsko-Biała 2022.

Madera. Perfekcyjne dni. Podróż z … poradami ekspertów, red. oprac. polskiego J. Sieradzka-Kasprzak, Marco Polo, Warszawa 2015.

https://www.rtp.pt/madeira/sociedade/festa-da-banana-na-madalena-do-mar-audio_121048