21-ego marca, pierwszego dnia astronomicznej wiosny, obchodzimy w Polsce Dzień Wierzby. Drzewo to rośnie na naszych ziemiach od czasu cofnięcia się ostatniego zlodowacenia. Towarzyszy człowiekowi od dawna, co ma swój wyraz w wierzeniach ludowych. Wierzba była totemem, drzewem opiekuńczym rodów i klanów, symbolem płodności, Po wprowadzeniu chrześcijaństwa „obyta ze starymi obrządkami pogańskimi wierzba nader łatwo dostroiła się do ceremonii kościelnych i niebawem poczęła uświetniać uroczyste święto Wielkanocy” – jak to ujęła Maria Ziółkowska. Wierzbowe palmy, będąc przedmiotem liturgicznym zachowały również zastosowanie magiczne mających zapewnić zdrowie, płodność, urodzaj, czy dostatek. Widzimy to m.in. w zwyczaju przygotowywania krzyżyków palmowych, który wpisano na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Wierzba ma też swoje miejsce w literaturze. Prym wiedzie również w baśniach, podaniach i legendach, w których występuje jako mieszkanie czarta – Rokity, Napaśnik, Mikita, Przechera lub Frant. Do dziś przetrwały powiedzenia: „śmieje się jak diabeł w suchej wierzbie” lub „kręci jak diabeł suchą wierzbą”.
Wierzbę od wieków uważano za roślinę „miłującą życie, która zieleni się nad wodami i wyrasta z gałązek wsadzanych w ziemię”, jak to określiła siostra Dorothea Forstner z opactwa St. Gabriel w Bertholstein, w swoim leksykonie pt. „Świat symboliki chrześcijańskiej”. Dzięki dziko rosnącym nad rzekami wierzbom na Śląsku Opolskim rozwijało się plecionkarstwo, które to na początku marca br. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego wpisał na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Warto zauważyć, że znikanie wierzb nie tylko zubaża krajobraz ale również negatywnie wpływa na różnorodność biologiczną. Wierzby stanowią dogodne siedliska dla wielu organizmów. W nadrzecznych łęgach wierzbowych gniazduje ponad 100 gatunków ptaków, a pojedyncze drzewa śródpolne są niezastąpionym schronieniem dla wielu innych zwierząt. W ich miękkim drewnie dzięcioły kują dziuple, które chętnie zamieszkują również dudki. Pomiędzy gęstymi gałęziami wierzb swoje gniazda wiją m.in. gołębie grzywacze i drozdy.
Wierzba nad Kanałem Młynów w Opolu
Wcześnie kwitnące wierzby stanowią źródło pożywienia dla dzikich pszczół, trzmieli i innych owadów zapylających, zapewniają im też schronienie. W spękanych pniach kryją się zające i jeże, a w wypróchniałym drewnie zimują gady i płazy. Wierzby są cenne także z innych powodów. Rosnące nad rzekami i strumieniami chronią ich brzegi przed erozją ale także oczyszczają wodę i glebę. Drzewa te mają bowiem niezwykłe zdolności absorpcyjne. Korzenie wierzby wychwytują nawet 80% zanieczyszczeń, mi.in. metale ciężkie.
W celu zachowania tak charakterystycznego dla Polski wierzbowego krajobrazu w 1996 roku rozpoczęto Akcję Sadzenia Wierzby. Inicjatorem akcji było Radomsko-Kieleckie Towarzystwo Przyrodnicze.
Jan Brzechwa
„A gdyby nawet poszły, to gdzieżby?
Gdzieżby poszły, powiedzmy, wierzby?
Nad rzekę? I tak są nad rzeką,
A nad morze iść – za daleko”.
Joanna Kulmowa „Kotki marcowe’
Na wierzbie nad samym rowem –
srebrne kotki marcowe.
Na deszczu i na słocie
srebrnieją im futra kocie”.
Teofil Lenartowicz „Na wierzbę”
„Wierzbo ty moja, którą wiek on stary
Mianem przyodział najpiękniejszej wiary
Przeto, że pierwsza u wiejskiego płotu
Pękasz na powiew ciepłych dni powrotu”.
Literatura:
Forstner D. OSB, Świat symboliki chrześcijańskiej. Leksykon, Warszawa 2001.
Ziółkowska M., Gawędy o drzewach, Warszawa 1983.
Polecamy: