Mistrz Tradycji – twórczyni ludowa Teresa Sobota z Olszowej

Miło nam poinformować, że w ramach programu „Kultura ludowa i tradycyjna” MKiDN uzyskaliśmy dofinansowanie na realizację w 2022 r. projektu pt. „Mistrz Tradycji – twórczyni ludowa Teresa Sobota z Olszowej”.

W ramach projektu kroszonkarka Teresa Sobota z Olszowej (gmina Ujazd) przeszkoli minimum 5 uczniów, którzy zostaną wyłonieni w toku przeprowadzonej rekrutacji, którą ogłosimy niebawem na naszej witrynie internetowej.

Mistrz będzie przewodnikiem ucznia, który musi się zagłębić w tożsamość własnej rodziny i wypracować swój unikatowy wzór kroszonki, który stanie się jego znakiem rozpoznawczym, odciskiem palca. Projekt ma pobudzić potencjał, kreatywność i sięgnąć w pokłady rodzinnej pamięci ucznia, a nie stanowić kalkę przenoszenia wzoru narzuconego przez Mistrza.

Jakie mamy cele?

Strategicznym celem zadania jest międzypokoleniowy przekaz tradycji wykonywania kroszonki opolskiej techniką rytowniczą, która to została w 2019 r. wpisana na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Procesem transmisji tej tradycji zajmie się pani Teresa Sobota, która to jest jedyną kroszonkarką i twórczynią ludową z gminy Ujazd, zarejestrowaną w Stowarzyszeniu Twórców Ludowych – Oddział Opole.

Główne cele projektu zakładają:

– wsparcie procesu transmisji w obrębie wspólnoty kulturowej mieszkańców gminy Ujazd, w której jest potencjał na wykształcenie nowych twórców ludowych pośród młodzieży, która w rodzinnych domach ma kontakt z tradycją zdobienia jaj wielkanocnych techniką rytowniczą.

– kontynuację i przekazanie kroszonkarskich tradycji i podtrzymanie międzypokoleniowego przekazu, poprzez naukę wytwarzania metodą rytowniczą tradycyjnych opolskich kroszonek w tzw. wzór opolski oraz przenoszenie wzorów z kroszonek na płótno lub porcelanę przy użyciu dostępnych na rynku mazaków do tkanin i porcelany.

– dokumentację poszczególnych etapów procesu kształcenia uczniów. Zadanie zakłada również działania o charakterze promocyjnym (publikacja zdjęć, tekstów, filmów dokumentujących proces przekazywania wiedzy), w tym również wydania drukiem ulotki o charakterze informacyjnym.

Kim jest Mistrz Tradycji?

Mistrzem szkolącym uczniów w tej niezwykłej i wymagającej szczególnych umiejętności tradycji ludowej będzie pani Teresa Sobota, która od 40 lat tworzy kroszonki. O Pani Teresie Sobocie pisaliśmy już na naszej witrynie internetowej.

Mistrz będzie szkolił uczniów w sowim mieszkaniu – w prywatnej Izbie Tradycji, którą pani Teresa Sobota przez lata urządzała i tworzyła. Twórczyni będzie uczyła techniki zdobienia jaj metodą rytowniczą z uwzględnieniem osobistych doświadczeń rodzinnych uczniów – wzory kroszonek, choć z założenia podobne, bo oparte na tych samych motywach kwiatowych, są jak odcisk palca, każdy jest inny, specyficzny, kształtowany przez pokolenia w rodzinnych domach i przenoszony z matki na córkę. Mistrz będzie zatem jedynie przewodnikiem, który wskaże uczniowi drogę, przekaże niezbędną wiedzę, pomoże udoskonalić technikę, ale specyficzny, własny i unikatowy wzór kroszonki musi wyjść od ucznia.

Rekrutacja uczniów

Uczniowie zostaną wyłonieni w procesie rekrutacji poprzedzonej kampanią informacyjną, o której niebawem napiszemy. Uczniów wybierze Mistrz Tradycji. Pierwszeństwo w wyborze będą mieli mieszkańcy gminy Ujazd i uczestnicy konkursów kroszonkarskich, w tym przede wszystkim „Wojewódzkiego Konkursu Plastyki Obrzędowej Kroszonki Opolskie”, który organizowany jest od 1958 r.

Zgodnie z regulaminem rekrutacji, uczniowie będą musieli wykazać się szczególnymi umiejętnościami i predyspozycjami. Szkolenie 5 uczniów będzie przebiegać w ciągu 7 miesięcy według ułożonego programu szkoleniowego. Szkolenia będą odbywały się w soboty w godzinach od 10.00 do 17.00 ( 21 h w miesiącu, potwierdzone podpisaniem listy obecności przez ucznia). Zajęcia będą odbywały się w języku polskim i gwarą śląską.

Po co to robimy?

Rezultatem realizacji projektu będzie wzmocnienie wspólnoty depozytariuszy kultywujących kroszonkarstwo opolskie w gminie Ujazd. Wsparcie procesu transmisji tego zwyczaju w obrębie jednej wspólnoty kulturowej, przejawiającego się w bezpośrednim przekazie wiedzy jedynej zarejestrowanej w STL twórczyni ludowej, a uczniami – mieszkańcami tej samej gminy. Rezultatem realizacji niniejszego zadania będzie też wzmocnienie więzi, budowa relacji mistrz – uczeń, a także pobudzenie kreatywności i promocja zwyczaju (poprzez przygotowaną kampanię informacyjną). Istotnym rezultatem realizacji projektu będzie stworzenie warunków dla dalszego trwania tradycji wśród młodego pokolenia, mieszkańców gminy Ujazd.

Co istotne, przedmiotowy projekt stanowi odpowiedź na istniejącą potrzebę przekazania kroszonkarskich tradycji i podtrzymanie międzypokoleniowego przekazu, poprzez naukę wytwarzania metodą rytowniczą tradycyjnych opolskich kroszonek na terenie gminu Ujazd. Pani Teresa Sobota jest bowiem jedyną twórczynią ludową, członkiem opolskiego oddziału Stowarzyszenia Twórców Ludowych, z terenu gminy. Wobec planów strategicznych gminy promocji lokalnego dziedzictwa niematerialnego, wynikających z wpisu aż 6 elementów występujących na tym terenie na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego (takich jak. kroszonkarstwo opolskie, układanie dywanów kwietnych, wysiewanie serc i krzyży na polach, babski comber, wodzenie niedźwiedzia, krzyżyki palmowe), z których układanie dywanów kwietnych 16 grudnia 2021 r. wpisano na Listę reprezentatywną światowego dziedzictwa UNESCO, a także utworzenia tzw. Centrum dziedzictwa niematerialnego Ziemi Strzeleckiej w Olszowej, wykształcenie nowych twórców ludowych jest pilną i konieczną sprawą. Niniejszy projekt będzie zatem służył przeciwdziałaniu zanikowi tradycji zdobienia jaj wielkanocnych (kroszonek) metodą rytowniczą na terenie gminy Ujazd, a także będzie swoistą zachętą dla osób młodych (uczniów), do określenia siebie jako „twórca ludowy”.

W intencji Fundacji „Dla Dziedzictwa” jest jeż szeroko rozumiana promocja dziedzictwa niematerialnego Śląska Opolskiego. Realizacja projektu znacząco wpłynie na uświadomienie znaczenia dziedzictwa niematerialnego i kulturowego. O ile zabytek należy do przeszłości, o tyle dziedzictwo służy współczesnym celom, przy czym dziedzictwo to nie tylko materialne dobra kultury, ale także pamięć i tożsamość. Dziedzictwo kulturowe to proces posiadający własną dynamikę. Odzwierciedla zarówno stosunek społeczeństwa do świata wartości, jak i sam proces reinterpretacji wartości. W tym tkwi również rosnące znaczenie dziedzictwa kulturowego. Dziedzictwo kulturowe stanowi więc nie tylko przedmiot ochrony, ale i potencjał, który winien zostać wykorzystany dla przyszłego rozwoju. W naszym przypadku idziemy dalej – sięgamy do dziedzictwa (pamięci) danej rodziny. Mistrz będzie bowiem tylko przewodnikiem ucznia, który musi się zagłębić w tożsamość własnej rodziny i wypracować swój własny, unikatowy wzór kroszonki, który stanie się jego znakiem rozpoznawczym, odciskiem palca. Projekt ma zatem pobudzić potencjał, kreatywność i sięgnąć w pokłady rodzinnej pamięci ucznia, a nie stanowić kalkę przenoszenia wzoru narzuconego prze Mistrza.