Juliusz Kossak, Jan Chryzostom Pasek pod Lachowiczami
Był polskim pamiętnikarzem epoki baroku, Sarmatą, awanturnikiem nieustannie się procesującym. Pięciokrotnie został skazany na banicję, a w 1700 r. na infamię.
Jan Chryzostom Pasek, herbu Doliwa urodził się ok. 1636 r. w Gosławicach na Mazowszu w rodzinie szlacheckiej. Wykształcony w kolegium jezuickim w Rawie Mazowieckiej, przez 10 lat prowadził barwne i burzliwe życie żołnierza (m.in. pod dowództwem hetmana Czarnieckiego w Danii). W czasie rokoszu Lubomirskiego stanął po stronie króla, ale przyznawał również wiele racji opozycji i krytykował bratobójcze walki. Od 1667 r. prowadził już stateczne życie ziemiańskie we wsi Smogorzów. Był marszałkiem sejmiku rawskiego w 1661 r. i komornikiem ziemi krakowskiej.
W dziejach Polski zapisał się jako pamiętnikarz. Swoje Pamiętniki, spisywał najprawdopodobniej pod koniec życia w latach 1690-1695, a zostały wydane drukiem w 1836 r. przez hr. Edwarda Raczyńskiego. Dzielą się one na dwie części: lata 1655-1666 – żołnierska służba Rzeczpospolitej, lata 1667–1688 – żywot ziemiański (sprawy domowe i publiczne). Jan Chryzostom Pasek zmarł 1 sierpnia 1701 r. w Niedzieliskach. Pochowany jest w Węgrzynowicach (Gmina Budziszewice).
Warto dodać, że w swej narracji wspomnieniowej Jan Chryzostom Pasek umieścił m.in. wiersz liryczny (np. pożegnanie ukochanego konia Deresza), panegiryki opiewające wiktorie nad rzeką Basią czy pod Wiedniem, listy Jana II Kazimierza i Stefana Czarnieckiego, uroczyste mowy, fragmenty popularnych piosenek, przyśpiewek, kąśliwych paszkwilów na Litwinów. Pasek przyjął w swej relacji konwencję narracji gawędziarskiej z elementami języka potocznego, obrazowego, wplótł humor, dowcipy, rubaszne słownictwo. Posługiwał się często tzw. makaronizmami (mieszaniną słów i wyrażeń polskich oraz łacińskich).
Nie bez powodu znawcy literatury nazywają Pamiętniki epopeją Sarmacji polskiej. Stały się źródłem pisarskiej inspiracji w XIX wieku i w literaturze XX w. Cenili je Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki i Zygmunt Krasińki. Czerpał z nich m.in. Henryk Sienkiewicz – bez Paska nie byłoby gawędziarza Onufrego Zagłoby. Juliusz Kossak (1824-1899) uwiecznił postać pamiętnikarza w swoim obrazie „Jan Chryzostom Pasek pod Lachowiczami” .
Polecamy:
https://culture.pl/pl/tworca/jan-chryzostom-pasek