70. rocznica śmierci Stanisława Wasylewskiego (1885-1953)

W tym roku, dokładnie 26 lipca przypada 70. rocznica śmierci Stanisława Wasylewskiego, którego Kazimierz Kowalski nazywał „szaleńcem Bożym”. Dla Wasylewskiego nie było rzeczy bezwartościowych, zwłaszcza „jeżeli tylko pochodziły z odległych czasów”. Wasylewski był bibliofilem, wybitnym polskim literatem, dziennikarzem, eseistą, krytykiem literackim, tłumaczem, autorem opracowań pamiętników. Pisał z wdziękiem, humorem i ogromną erudycją. Był również miłośnikiem kultury śląskiej. Kochał Opole, które było jego ostatnim domem.

Stanisław Wasylewski urodził się 18 grudnia 1885 r. w Stanisławowie. Uczył się w gimnazjach w Stryju i Lwowie wraz z Kornelem Makuszyńskim, Juliuszem Kleinerem i Rudolfem Weiglem. W 1904 r. podjął studia historyczne i polonistyczne na Uniwersytecie Lwowskim. W latach 1905-1910 był kolejno: wolontariuszem, stypendystą i asystentem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. We Lwowie mieszkał do 1927 r. Redagował następujące tytuły: kwartalnik etnograficzny „Lud”, „Gazetę Wieczorną”, „Gazetę Poranną”, pismo satyryczne „Szczutek” i „Słowo Polskie”. Dnia 8 października 1927 r. w Wilnie żeni się ze Stanisławą Nowacką-Stamirowską. W 1927 r. małżonkowie przenoszą się do Poznania, gdzie w Wasylewski w Wydawnictwie Polskim R. Wegenera redagował serię Biblioteka Laureatów Nobla. Współpracował także z czasopismami poznańskimi a także redakcjami rozgłośni radiowych Poznania i Warszawy. W 1932 r. obronił pracę doktorską z filozofii na Uniwersytecie Poznańskim. Był laureatem nagrody literackiej Poznania (1937) i Złotego Wawrzynu Polskiej Akademii Literatury.

Za namową dr. Michała Grażyńskiego i Arki Bożka podejmuje temat Śląska Opolskiego. Odwiedza wsie, miasta, rozmawia z ludźmi i tworzy książkę „Na Śląsku Opolskim”, którą wydano drukiem w 1937 r., za którą rok później otrzymał Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury. W 1938 r. został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Okupację przeżył we Lwowie. Związany był z polskim podziemiem i wykonywał zadania dla kontrwywiadu Lwowskiego Okręgu Armii Krajowej. Na polecenie wywiadu AK współpracował m.in. z proniemiecką „Gazetą Lwowską” pisząc felietony o polskich zabytkach w Małopolsce Wschodniej. Wcześniej już działał w prawicowym Związku Jaszczurczym i – co najważniejsze – związał się z kierowaną przez Bolesława Piaseckiego Konfederacją Narodu. W tej ostatniej przyjął pseudonim „Flis”. Wasylewski – jak dowodził na procesie – na polecenie AK prowadził systematyczną obserwację w koncernie „Lemberger Zeitung”, przekazywał meldunki z poszczególnych komórek wywiadu, śledził dywersyjne akcje nacjonalistów ukraińskich, informował o sile niemieckich bojówek i dokonywanych przez nie zbrodniach. W 1945 r. został za to potępiony przez Związek Zawodowy Literatów Polskich, jednak w 1946 r. został zrehabilitowany przez sąd. Był po tym psychicznie zdruzgotany i wiarygodności w środowisku literackim nie odzyskał już nigdy, miał też zakaz publikowania (pisał pod pseudonimem).

Po przymusowym wysiedleniu ze Lwowa w 1944 r., przez trzy lata mieszkał w Krakowie, po czym w 1947 r. przeniósł się do Opola. Mieszkał przy ul. Konsularnej na Pasiece, naprzeciwko gmachu, w którym przed wojną mieścił się konsulat RP. Dostał pracę w Komitecie Badań Prehistorycznych, jako bibliotekarz-archiwista. Starannie ukrywał ubóstwo, nie zabiegał o zapomogi i przychylność partii. Stanisław Wasylewski zmarł 26 lipca 1953 r. w Opolu. Pogrzeb miał bardzo skromny, zaledwie garstka ludzi. W 10. rocznicę śmierci pisarza z inicjatywy Ryszarda Hajduka, na domu przy ul. Konsularnej wmurowano pamiątkową tablicę – jest do dziś. W kwietniu 1986 r. szczątki Stanisława Wasylewskiego ekshumowano i złożono w grobie w Alei Zasłużonych opolskiej nekropolii – na cmentarzu komunalnym przy ul. Wrocławskiej.

Wasylewski jest autorem wielu książek dotyczących Lwowa. Pisał poczytne eseje i szkice historyczne poświęcone głównie polskiej kulturze obyczajowej i literackiej okresu Oświecenia i Romantyzmu. Napisał ponad 20 książek, 300 audycji radiowych, 400 czytanek dla dzieci i młodzieży i ok. 6 tys. artykułów i felietonów. Napisał m.in.: Na dworze króla Stasia, W srebrnym dworku z modrzewia, Romans prababki, Portrety pań wytwornych, O miłości romantycznej, Historie lwowskie, U księżnej pani, Zerwana kokarda, Życie polskie w XIX wieku, Pod kopułą lwowskiego Ossolineum, Na Śląsku Opolskim, Bardzo przyjemne miasto i Lwów (monografia).