Święto zabytków na Zamku w Niemodlinie. Odznaczono osoby zasłużone na rzecz dziedzictwa kulturowego

W sobotę, 22 kwietnia 2023 r. na Zamku w Niemodlinie zorganizowano wojewódzkie obchody Międzynarodowego Dnia ochrony Zabytków. Święto zabytków w regionie uczciły razem instytucje powołane do opieki nad zabytkami, czyli Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Opolu i Oddział Terenowy Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Opolu, a także Fundacja na rzecz Zamku Książęcego Niemodlin 1313. Była to okazja do nadania honorowych odznaczeń ministerialnych „Za opiekę nad zabytkami”.

Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków obchodzony 18 kwietnia ustanowiono 40. lat temu a data ta została wpisana przez UNESCO do rejestru ważnych dat o znaczeniu dla całego świata.

Nic w tym dziwnego, gdyż nasza tożsamość kulturowa zapisana jest w murach, przedmiotach czy krajobrazie kulturowym. Zabytki, będące dokumentami przeszłości, mają nieocenioną wartość poznawczą – budują poczucie przynależności do wspólnoty. Celem tego wyjątkowego „święta zabytków” jest przede wszystkim przybliżenie społeczeństwu zagadnień związanych z ochroną spuścizny minionych pokoleń. Jest to również święto wszystkich, którzy na co dzień zajmują się szeroko rozumianym dziedzictwem kulturowym, ochroną i opieką nad zabytkami, a także społeczników, właścicieli, opiekunów i zarządców obiektów zabytkowych.

Z okazji święta zabytków, na wniosek Opolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznał odznaczenia „Za opiekę na zabytkami”.

Odznaka „Za opiekę nad zabytkami” nadawana jest przez Ministra jako zaszczytne wyróżnienie osobom zasłużonym w społecznej opiece nad dziedzictwem kulturowym, jego upowszechnianiem oraz w działalności konserwatorskiej. Dwustopniowa (złota i srebrna) odznaka „Za opiekę nad zabytkami” ustanowiona została 15 lutego 1962 r. W Niemodlinie odznaczenia wręczyli pan Sławomir Kłosowski, Wojewoda Opolski oraz pani Elżbieta Molak, Opolski Wojewódzki Konserwator Zabytków.

Złotą odznakę „Za opiekę nad zabytkami” otrzymali:

– pani Helena Wojtasik, dyrektor Tułowickiego Ośrodka Kultury oraz prezes opolskiego oddziału Stowarzyszenia Twórców Ludowych

Pani Helena Wojtasik – jest uznaną pisankarką opolską, pisze pisanki woskiem przy użyciu szpilki i kiski. Dzięki jej zaangażowaniu pisanie pisanek techniką batikową na Śląsku Opolskim zostało w 2020 r. wpisane na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Pani Helena współorganizuje z Zarządem Okręgowego Związku Łowieckiego w Opolu i Zespołem Szkół w Tułowicach, cykliczny Opolski Konkurs Sygnalistów Myśliwskich w Tułowicach. W 2023 r. otwarła muzeum ceramiki w Tułowicach w wyremontowanym przez Gminę dworcu kolejowym. Pani Helena Wojtasik dba też o rodzimą historię. Założyła m.in. nieformalną grupę pt. „Ratownicy tułowickiej historii”, udziela się również jako przewodnik organizując Europejskie Dni Dziedzictwa. Z zamiłowania jest kolarką za co otrzymała wiele państwowych odznaczeń „Za zasługi dla Sportu”.

– pani Joanna Kardasińska, gospodyni Zamku w Niemodlinie, prezes Fundacji na rzecz Zamku Książęcego Niemodlin 1313.

Pani Joanna Kardasińska od lat z zaangażowaniem zajmuje się Zamkiem w Niemodlinie w zakresie jego rewitalizacji i popularyzacji. Prowadzi opiekę konserwatorską nad Zamkiem, w chwili obecnej na ukończeniu są prace dot. przebudowy dawnych budynków bramnych Zamku na punkt obsługi odwiedzających. W zakresie popularyzacji m.in. opracowała holistyczną koncepcję popularyzacji zabytku poprzez łączenie działań edukacyjnych, turystycznych i przyrodniczych w oparciu o dziedzictwo kulturowe, czego m.in. wyrazem jest Opolski Etnofestiwal (15 sierpnia) współorganizowany przez Narodowy Instytut Dziedzictwa. Joanna Kardasińska jest pomysłodawczynią kilku kampanii społecznych, w tym od 2017 r. organizuje w Niemodlinie obchody Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków i Europejskich Dni Dziedzictwa.

– pan dr Krzysztof Kleszcz, Zastępca Dyrektora Instytutu Śląskiego w Opolu.

Doktor Kleszcz był wieloletnim pracownikiem Uniwersytetu Opolskiego, filologiem, autorem monografii Unifikacja języka mieszkańców wsi okolic Brzegu (2001), autorem ponad dwóch tysięcy haseł w Słowniku gwar śląskich (red. B. Wyderka), redaktorem serii wydawniczej Encyklopedia Wiedzy o Śląsku (13 tytułów w latach 2019-2021), współredaktorem monografii Język-komunikacja (2008), autorem książki kucharskiej Kuchnia mojej babci. Kresowe przepisy kulinarne z Grodźca (2012) oraz albumu fotografii Śladami naszych przodków. Dr Kleszcz jest również działaczem społecznym i samorządowym, propagatorem turystyki rowerowej. W 2021 r. opracował przewodnik dla rowerzystów „Rowerem po Śląsku Opolskim. Miejsca pamięci powstań śląskich i plebiscytu”. Ponadto, jako prezes Stowarzyszenia „Nasz Grodziec” zajmował się odnowieniem nagrobków w Biłce Szlacheckiej (dawny pow. Lwów, obecnie Ukraina). Łącznie odnowiono 10 pomników nagrobnych.

Srebrnymi odznakami „Za opiekę nad zabytkami” nagrodzono następujących pracowników Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Opolu:

– Pan Witold Iwaszkiewicz

w WUOZ pracuje od 2020 r. ale od wielu lat związany jest zawodowo z ochroną dziedzictwa kulturowego. Pracował m.in. w Muzeum Wsi Opolskiej, a następnie pełnił funkcję kierownika Muzeum Czynu Powstańczego na Górze Św. Anny. w którym gromadził i opracowywał zbiory, a także organizował działalność edukacyjną z zakresu powstań śląskich.

– Pani Magdalena Karpińska

w WUOZ pracuje od 2008 r. W swojej pracy szczególną uwagę poświęca zachowaniu historycznej architektury miejskiej i przekształceniom krajobrazu miejskiego w kontekście „zielonej rewitalizacji”. Przy jej zaangażowaniu odrestaurowano wiele kamienic, budynków użyteczności publicznej i zabytków sakralnych.

– Pani Iwona Stopińska-Hryniuk

w WUOZ pracuje od 4 lat i zajmuje się ochroną zabytków nieruchomych na terenie powiatu brzeskiego, a także zagadnieniami związanymi z ochroną architektury militarnej na terenie województwa opolskiego. Odznaczenie otrzymuje za zaangażowanie w ratowanie zagrożonych i zaniedbanych zabytków. Jej determinacja skutkowała m.in. uruchomieniem procesów rewaloryzacyjnych i zmotywowała wielu właścicieli do podjęcia trudu renowacji zabytków.

– Pani Renata Taratyka-Kozioł

w WUOZ pracuje od 2015 r. Zajmuje się szeroko pojętym dziedzictwem kulturowym zaczynając od planowania przestrzennego poprzez budownictwo i architekturę po zagadnienia związane z dofinansowaniem prac. Szczególnie troskliwie zajmuje się architekturą drewnianą w regionie.

– Pan Szymon Ozimek

w WUOZ pracuje od 2003 r. W tym roku obchodzi jubileusz 20-lecia pracy zawodowej, w której zajmuje się m.in. gromadzeniem i udostępnianiem dokumentacji archiwalnej o zasobach dziedzictwa kulturowego Opolszczyzny, czym przyczynia się do popularyzacji i poszerzania wiedzy o zabytkach. Koordynuje prowadzenie wojewódzkiej ewidencji zabytków i zmian w gminnych ewidencjach. Dzięki jego zaangażowaniu wdrożono digitalizację zbiorów archiwum zakładowego WUOZ w Opolu, co przeciwdziała ich zniszczeniu. Cyfryzacja zbiorów podniosła również standardy udostępniania dokumentacji wprowadzając ją w obszar współczesnej technologii. Pan Ozimek wykonuje profesjonalne dokumentacje zdjęciowe zabytków korzystając z nowoczesnych technik fotograficznych czym wzbogaca i uzupełnia zasób archiwum Urzędu.

Po rozdaniu odznaczeń w kaplicy zamkowej książęcego zamku można było wysłuchać dwóch prelekcji przygotowanych przez konserwatorów z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Opolu. Pani Elżbieta Molak opowiedziała o Pomnikach Historii w województwie opolskim, do grona których niedawno dołączył wspaniały kościół pw. św. Jakuba Apostoła w Małujowicach.

Następnie archeolog Pan Grzegorz Molenda przybliżył zagadnienia związane z zabytkami archeologicznymi i opowiedział o przypadkowych odkryciach w archeologii i ich znaczeniu dla poznania przeszłości dziejów naszego regionu.

W drugiej części „święta zabytków” przybliżono tematykę niematerialnego dziedzictwa kulturowego, którego ochrona wciąż jest najsłabszym ogniwem ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce. W tym roku obchodzimy 20-lecie Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz 10-lecie Krajowej listy niematerialnego dziedzictwa kulturowego, na której znajduje się aż 14 wpisów dotyczących Śląska Opolskiego (najwięcej w kraju). Organizatorzy zwrócili uwagę na fakt, że nasza tożsamość kulturowa zapisana jest w murach, przedmiotach czy krajobrazie kulturowym. Zabytki, będące dokumentami przeszłości, mają nieocenioną wartość poznawczą – budują poczucie przynależności do wspólnoty. Jednakże żaden zabytek materialny nie powstałby jednak, gdyby nie myśl człowieka. Wszystko to, co znajduje się w sferze duchowej, w sferze koncepcji myślowych i tradycji jest właśnie dziedzictwem niematerialnym. To też gesty, codzienne rytuały witania się i żegnania, obrzędy rodzinne, czy wiedza o tym jakie zioła zerwać i co z nich zrobić, słowem dziedzictwem niematerialnym jest wszystko to, co jest wytworem działalności człowieka a nie pozostawia trwałych śladów. Jak zatem chronić to, co ulotne i niematerialne? Próbą odpowiedzi na to pytanie jest Konwencja UNESCO z 2003 r. w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, w której sformułowano definicję dziedzictwa niematerialnego, określono należące do niego elementy i wskazano na dobre praktyki w zakresie ochrony. W preambule Konwencji wyraźnie wskazano również na „daleko idącą współzależność między niematerialnym dziedzictwem kulturowym a materialnym i przyrodniczym”. Wyrazem takiego podejścia do dziedzictwa jest m.in. Opolski Etnofestiwal organizowany 15 sierpnia na Zamku w Niemodlinie.

Warto przy okazji przypomnieć, że zgodnie z Konwencją UNESCO niematerialne dziedzictwo kulturowe może być dziedzictwem tylko wtedy, jeśli jest uznawane za takowe przez wspólnoty, grupy lub jednostki, które je tworzą, utrzymują i przekazują. Aby dziedzictwo niematerialne było wciąż żywe, musi pozostać istotne dla danej wspólnoty, być regularnie praktykowane i przyswajane w obrębie społeczności i pomiędzy pokoleniami. Musi być stale odtwarzane i przekazywane w przekazie międzypokoleniowym. O tym wszystkim opowiadali w Niemodlinie sami depozytariusze niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Pani Helena Wojtasik przybliżyła fenomen pisanki, opowiedziała o drodze pisanki na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz o wysiłkach, jakie poczyniły opolskie pisankarki dla podtrzymania żywotności tej tradycji na Śląsku Opolskim.

MDOZ był także okazją, aby przybliżyć trzy nowe wpisy przejawów niematerialnego dziedzictwa kulturowego Śląska Opolskiego, które w tym roku wpisano na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego tj. zielarstwo i ziołolecznictwo, plecionkarstwo i tradycje hafciarskie w Dobrzeniu Wielkim.

Twórczyni ludowa Helena Wojtasik opowiedziała o tradycji pisania pisanek techniką batikową na Śląsku Opolsku.

Twórca ludowy Piotr Szafrański opowiedział o tradycjach hafciarskich w Dobrzeniu Wielkim, a także pochwalił się imponującymi wynikami badań terenowych prowadzonych na terenie powiatu opolskiego w ramach przyznanego stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Pani Gabriela Kollman, zielarka z Koła Gospodyń Wiejskich z Dobrzenia Wielkiego opowiedziała o ziołach i preparatach, które z nich wytwarza.

Na koniec pokaz wyplatania koszy z wikliny zaprezentował twórca ludowy Pan Tadeusz Taszycki z Chróścic.

Największą furorę podczas święta zabytków zrobiły jednak… ciasteczka pani Ani Rusin, która wygrała nasz konkurs kulinarny na słodki dywan kwietny. Pani Anna przyjechała osobiście z Lachowic (woj. małopolskie) ze swoimi fantastycznymi w smaku i wyglądzie ciasteczkami w czterech smakach stworzonymi do promowania dywanów kwiatowych przez cztery miejscowości pod Górą Św. Anny. Kolejny raz będzie można posmakować tych smakowitości 15 sierpnia podczas Opolskiego Etnofestiwalu i być może we wrześniu podczas Europejskich Dni Dziedzictwa w Chróścicach.