„Partnerstwo dla dziedzictwa” w Ujeździe

Tradycja układania dywanów kwietnych na procesje Bożego Ciała to wyjątkowo ulotny, duchowy i niematerialny przejaw dziedzictwa kulturowego. W Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Zimnej Wódce jest ona zwyczajem niezwykle barwnym, atrakcyjnym a przy tym niesamowicie przepełnionym wiarą. To prawdziwy fenomen, że tutaj, w tych podstrzeleckich wsiach wiara stała się tradycją. I to tradycją zauważoną na arenie krajowej – poprzez wpis w 2020 r. na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego – jak i w świecie, co stało się za przyczyną wpisu w grudniu 2021 r. na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO. O tym wszystkim można było przekonać się w piątek, 25 listopada br. podczas konwersatorium pod nazwą „Partnerstwo dla dziedzictwa”, które zorganizowano w Sali widowiskowej Miejsko-Gminnego Ośrodka Działalności Kulturalnej w Ujeździe.

Po uroczystym podpisaniu partnerstwa między gminami Ujazd i Uniejów rozpoczęła się sesja popularno-naukowa prezentująca efekty realizacji projektu pt. „Tradycja dywanów kwietnych na Opolszczyźnie – identyfikacja, plan ochrony oraz wzmacnianie tradycji”. Gości przywitała Katarzyna Kałużny, dyrektor Miejsko-Gminnego Ośrodka Działalności Kulturalnej w Ujeździe.

Jako pierwsza wystąpiła profesor Katarzyna Smyk z wykładem „Kim jest depozytariusz niematerialnego dziedzictwa kulturowego?”. Badaczka wyjaśniła, że depozytariusze to osoby należące do społeczności – wspólnoty, grupy – w której dane zjawisko niematerialnego dziedzictwa kulturowego jest przekazywane z pokolenia na pokolenie, kultywowane od lat i żywe współcześnie.

– „Członkowie społeczności depozytariuszy czują, że tradycja, zwyczaj, umiejętność, rzemiosło itd. stanowią część ich tożsamości i dlatego podejmują zobowiązanie, by to dziedzictwo ochraniać i przekazywać następnym pokoleniom. Wyjątkowo depozytariuszem może być jedna osoba, co dzieje się w skrajnych przypadkach, gdy już tylko ta osoba jako ostatnia posiada wiedzę, umiejętności i znajomość znaczeń związanych z daną tradycją (np. wykonaniem strzelby cieszyńskiej). Dziedzictwo takie wymaga wówczas pilnej ochrony, co oznacza, że tak naprawdę wielowymiarowego wzmocnienia wymaga właśnie wspólnota depozytariuszy” – powiedziała profesor Katarzyna Smyk.

Pani Profesor przypomniała również czym według Konwencji przyjętej przez Konferencję Generalną UNESCO z 2003 r. jest niematerialne dziedzictwo kulturowe .

– „Oznacza praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedzę i umiejętności – jak również związane z nimi instrumenty, przedmioty, artefakty i przestrzeń kulturową – które wspólnoty, grupy, i w niektórych przypadkach, jednostki uznają za część własnego dziedzictwa kulturowego” – przytoczyła słowa Konwencji UNESCO.

– „Niematerialne dziedzictwo kulturowe to zwyczaje i obrzędy doroczne i rodzinne, rytuały, nawet codzienne praktyki (jak witanie się i żegnanie), umiejętności, wiedza i rzemiosło, które praktykujemy i przekazujemy z pokolenia na pokolenie. To delikatna sfera, która żyje i trwa dzięki komunikacji, wytworzonym więziom i dobrym praktykom” – wyjaśniła badaczka.

Następnie odbyła się premiera filmu w reżyserii i realizacji Sławomira Mielnika pt. „Dywany kwietne – z miłości do Boga”. Zobaczyliśmy dokument, który oddał ducha i emocje towarzyszące układaniu dywanów kwietnych na Opolszczyźnie. Narratorem, który wprowadził widzów w tematykę i specyfikę elementu była dr Magdalena Kwiecińska, etnolog i badaczka terenowa, która badała zarówno kwietne dywany na Opolszczyźnie, jak w Spycimierzu. Film będzie dostępny – jak zapowiedział reżyser – przed kolejnym Bożym Ciałem, bo najpierw zostanie wysłany na różne międzynarodowe konkursy filmów dokumentalnych.

Po premierze filmu Sławomira Mielnika prelekcję pt. „Animacja i edukacja kulturowa jako forma promocji niematerialnego dziedzictwa kulturowego regionu” wygłosiła Joanna Popów-Bogdoł, dyrektor Powiatowego Centrum Kultury w Strzelcach Opolskich.

Pani dyrektor opowiedziała o projektach zrealizowanych przez strzeleckie Powiatowe Centrum Kultury, które były nawiązaniem do tradycji układania kwietnych dywanów, a także wsparciem dla projektu realizowanego przez Miejsko-Gminny Ośrodek Działalności Kulturalnej w Ujeździe. Podsumowaniem jej wystąpienia był film będący relacją z I Festiwalu Dziedzictwa i Tradycji, który odbył się latem tego roku.

Po przerwie kawowej, Błażej Duk, przedstawiciel depozytariuszy z Zalesia Śląskiego zaprezentował stronę internetową projektu www.kwietnedywany.pl i założenia do archiwum społecznego tradycji, które ma się znaleźć na prezentowanej witrynie. Dowiedzieliśmy się, że w intencji autora jest również, aby prezentowana strona była miejscem skupiającym wszystkie dywanowe inicjatywy w województwie opolskim i w Polsce.

-„To zadanie, które w obecnym projekcie dopiero zaczniemy realizować. Będzie to proces zaplanowany na lata, ale mam nadzieję, że uda się odnaleźć i zaznaczyć na mapie wszystkie inicjatywy dywanowe przygotowywane przez wiernych na procesje Bożego Ciała w Polsce” – skwitował Błażej Duk, z zawodu informatyk i fotograf.

Prelegent mówił też o podjęciu prac nad stworzeniem archiwum społecznego tradycji, do którego założenia nakreślił dr Arkadiusz Jełowicki.

Na koniec seminarium wystąpił pan Andrzej Szoszkiewicz, anglista i niezależny ekspert ds. niematerialnego dziedzictwa kulturowego, który m.in. przygotował wnioski kwietnych dywanów i flisactwa na Listę reprezentatywną UNESCO. Ekspert wygłosił prelekcję pt. „Spycimierska praktyka holistycznej ochrony tradycji układania dywanów kwietnych – idea i realizacja” prezentując dokonania Spycimierza w gminie Uniejów w kontekście ochrony tradycji układania kwietnych dywanów w tej podłódzkiej niewielkiej miejscowości.

Po przerwie obiadowej nastąpiło rozstrzygnięcie konkursu cukierniczego pt. „Słodki dywan kwietny”, o którym już pisaliśmy.

Wydarzeniu towarzyszyło otwarcie wystawy pt. „Kwietne dywany – gdy wiara stała się tradycją” przygotowaną przez Fundację „Dla dziedzictwa”, a opracowaną graficznie przez Ewelinę Skut. Rozdawano również ulotki informacyjne na temat niematerialnego dziedzictwa kulturowego w kontekście kwietnych dywanów i zaangażowania depozytariuszy z Opolszczyzny.