W dniu 12 marca przypada stare święto szkolne upamiętniające śmierć św. Grzegorza (ok. 540 – 604), papieża, reformatora i doktora Kościoła katolickiego, a także patrona szkolnictwa i jako twórcy chorału gregoriańskiego – patrona chórów i muzyków. Święto to obchodzone było na Śląsku od XVI w. Jego pierwotny, katolicki charakter przybrał z czasem świecką formę i przeniknął do folkloru.

Gregorianki, jak nazywano to święto, cieszyły się ogromną popularnością w Niemczech (w Alzacji), gdzie powstały najprawdopodobniej w połowie XV w. Śląskie opisy gregorianek ukazują to święto w formie świeckich obchodów, nie mających już nic wspólnego z poborem żaczków i pierwotnym ceremoniałem, w którym pierwszoplanową rolę odgrywał biskup szkolny (żakowski). Centralnymi punktami uroczystości były: pochód maszkar z udziałem nauczycieli, widowiska komediowe, np. o św. Łazarzu, wstydliwej Zuzannie, Dawidzie i Betsabie oraz końcowa huczna zabawa. Z czasem gregorianki przeobraziły się w kwestę.

Na Śląsku Cieszyńskim zwyczaj ten utrwalił się jako tzw. obchód grzegorzów, którzy śpiewając pieśni przypominali góralom, że nadchodzi wiosna.

Do dziś z popularnego na Śląsku święta zachowały się jedynie przysłowia: „Ubrał się niby na jagie gregoły”, „Na św. Grzegorza idzie zima od morza”, „Na św. Grzegorza szuka kawka swego łoża”, czy „Na Grzegorza zaprze się świnia gospodarza”. Ślady gregorianek specjaliści odnajdują również w obchodach św. Mikołaja (strój biskupi), Bożego Narodzenia i mięsopostu (kolędowanie, pochody maszkar) oraz majówek szkolnych.

Warto dodać, że dziedzictwem papieża są też msze św. zwane gregoriańskimi. Św. Grzegorz zwany Wielkim, pozostawił po sobie bowiem zwyczaj odprawiania trzydziestu mszy św. pod rząd za duszę osoby zmarłej. Zwyczaj ten rozprzestrzenił  się w całym Kościele i zyskał ważne miejsce w sferze praktyk religijnych odnoszących się do modlitw za zmarłych. Grzegorz w swojej nauce stwierdził, że msza św. pomaga duszy oczyścić się po śmierci.

Literatura:

Gloger Z., Rok polski w życiu, tradycyi i pieśni, Warszawa 1900.

Pośpiech J., Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku, Opole 1987.

Ogrodowska B., Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa 2009.

https://brewiarz.pl/czytelnia/swieci/09-03a.php3

https://www.niedziela.pl/artykul/73454/nd/Papiez-Grzegorz-I-Wielki-reformator

https://www.radiomaryja.pl/kosciol/sw-grzegorz-wielki-wybitny-papiez-i-doktor-kosciola/