Mimo wielu trudności i przeciwieństw losu uzyskała pozwolenie na udział w zajęciach na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, gdzie była jedną z pierwszych studentek. Miała wówczas 23 lata i męża. Ukończyła studia na Wydziale Przyrodniczym UJ. Jej sukces ośmielił inne wybitne umysły kobiece, które chciały zgłębiać naukę. Była idolką – wzorem do naśladowania dla wielu kobiet, które poszły jej śladem. Przede wszystkim Maria Arct-Golczewska zajęła się popularyzacją przyrody i botaniki. Pisała cieszące się uznaniem czytelników podręczniki, atlasy, pogadanki i poradniki przyrodnicze. Całe swoje krótkie życie poświęciła popularyzacji przyrody.
Maria Arct-Golczewska urodziła się 15 grudnia 1872 r. w Lublinie. Była córką Marii z Gałeckich (1849-1927) i Michała Arcta (1840-1916), księgarza i wydawcy, który w Warszawie prowadził własne cenione wydawnictwo książek. Dla Arctów pisali m.in. Maria Konopnicka, August Jeske, Tadeusz Korzon, Karol Szajnocha, czy Zofia Daszyńska-Golińska. Maria od wczesnych lat pracowała z ojcem i bratem Zygmuntem (1871-1935) w wydawnictwie – zajmowała się wybieraniem obcych autorów i tłumaczeniami. Z czasem sama zaczęła publikować popularne książki i atlasy przyrodnicze. Około 1890 r. wyszła za mąż za Golczewskiego, z którym miała syna Jana Golczewskiego.
Była typem naukowca,. Chciała się uczyć i zgłębić wiedzę. Najpierw kształciła się w Warszawie na tajnych zajęciach Uniwersytetu Latającego w Lublinie. W 1895 r., rozpoczęła studia na Wydziale Przyrodniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie – jako jedna z pierwszych kobiet. Maria zetknęła się tam z prof. Józefem Rostafińkim (1850-1928), który w latach 1878-1901 był szefem katedry botaniki i dyrektorem Ogrodu Botanicznego UJ. Maria Arct- Golczewska studia ukończyła w 1899 r. Potem pracowała w Warszawie jako nauczycielka na pensji dla dziewcząt, a także w wydawnictwie swojego ojca. Razem z ojcem w 1898 r. stworzyła popularnonaukową serię wydawniczą „Książki dla wszystkich”, w ramach której w 1901 r. wydała poradnik „Grzyby jadalne i trujące. Praktyczne wskazówki”. W 1902 r. ukazała się jej książka „Botanika na przechadzce” zawierająca 16 kolorowych tablic z rysunkami 159 roślin pospolitych i tekstem objaśniającym. Publikacja ta uzyskała ogromną popularność, a niewielkich rozmiarów publikację można było zabrać ze sobą na spacer, by w plenerze poszukać narysowanych i opisanych tam roślin. Warto wspomnieć, że „Botanika na przechadzce” była pierwszą polską książką, którą nabyła mieszkająca w Opolu Franciszka Czok (po mężu Koraszewska), która po poznaniu Bronisława Koraszewskiego (wydawcy „Gazety Opolskiej”) zaczęła odkrywać na nowo swoje korzenie i uczyć się języka polskiego.
Arctowie w 1902 r. założyli (ukazujący się do 1939 r.) tygodnik ilustrowany dla dzieci „Moje Pisemko”, prowadzony przez bratową Marii – Marię Buyno-Arctową. Golczewska regularnie doń pisywała. W 1905 r. wydawnictwo Arctów wypuściło tygodnik ilustrowany „Nowy Świat”, a w 1908 r. miesięcznik popularnonaukowy „Nauka dla wszystkich”. W 1905 r. ukazała się książka Marii Arct-Golczewskiej pt. „Etykiety do zielnika”. Było to uzupełnienie poradnika „Wskazówki do zbierania, określania, zasuszania roślin i układania zielnika”. Opracowała również podręcznik botaniki dla szkół średnich.
Maria była też typem aktywistki. Należała do tajnego Koła Kobiet Korony i Litwy, niepodległościowej organizacji Polek. W towarzystwach dobroczynnych zajmowała się edukacją biedniejszej młodzieży i organizacją kolonii letnich dla pracujących kobiet.
Maria Arct-Golczewska zmarła po długiej chorobie płuc 3 marca 1913 r. w Otwocku. Miała zaledwie 41 lat. Pracowała do końca. Zostawiła po sobie pokaźny dorobek ponad 70 publikacji poświęconych przyrodzie oraz przekładów na język polski obcojęzycznych książek przyrodniczych, w tym m.in. między innymi Ernesta Thompsona Setona i Roberta Beden-Powella.
W jej nekrologu, który ukazał się w nr 14 „Biesiady Literackiej” w 1913 r., czytamy:
„Zmarła po ojcu swoim odziedziczyła mrówczą pracowitość, a pracowała z zapałem, bez względu na wyczerpujące siły cierpienia. Była skromną, daleką od wszelkich ambicji, nie szukała rozgłosu i to zasługi jej zwiększa. Taką była również w zakresie pracy społecznej. Znane są powszechnie jej szlachetne i owocne zabiegi pedagogiczno-wychowawcze, jej zasługi w dziedzinie oświaty ludowej, jej usiłowania w sprawie utworzenia Towarzystwa Kolonij dla kobiet pracujących. Społeczeństwo polskie straciło w niej poważną siłę naukową i obywatelkę niepospolitych zalet”.
Pochowana jest na Cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym (kwatera F-5-2) w Warszawie.
Literatura:
Zbysław Arct, Gawędy o księgarzach, Wrocław 1972 (z tej publikacji pochodzi również zdjęcie rodzinne Arctów).
Wydawcy i księgarze w służbie Rzeczpospolitej, pod red. A. Kurkiewicza i ł. Suszka, Katowice 2020.
„Biesiada Literacka” 1913, nr 14, s. 277.
Polecamy: