Franciszka Koraszewska jest jedną z tych kobiet, które zasługują na swój pomnik w Opolu. Była odważna, pomysłowa i piekielnie pracowita. Obdarzona niezwykłą energią, silnym charakterem i odpornością na niedogodności materialne. Prowadziła walkę o „duszę ludu polskiego” na historycznym Górnym Śląsku i w niemieckim Opolu. Urzędnicy pruscy mówili o niej: „Die soll ja noch schlimmer als ihr Man sein” (Rzekomo jest ona jeszcze gorsza niż jej mąż). Dziś mija 74. rocznica śmierci tej wyjątkowej kobiety.

Franciszka urodziła się 25 marca 1868 r. w Katowicach w rodzinie górniczej. Była jedną z trzech córek Józefa Czoka i Emilii z Bugdałów. W domu rodzinnym mówiła po polsku, a niemieckiego nauczyła się w szkole. Po ukończeniu szkoły ludowej i kursów robót ręcznych, pracowała w Katowicach, Ząbkowicach, Lipsku i w okolicach Hamburga. Mimo chęci do nauki i szczególnego zamiłowania do nauk przyrodniczych, ze względów materialnych nie mogła dalej się kształcić.

Miłość do Polski i Bronisława

Miała talent do robótek ręcznych. Wyszywała, haftowała, pięknie dziergała na drutach i robiła na szydełku. Zebrane oszczędności  i zaciągnięte pożyczki umożliwiły jej przejęcie ok. 1897 r. pracowni robótek ręcznych w Opolu. Nabyła sklep w Opolu i z tym miastem związała swój los. Z czasem sprowadziła do Opola swoich rodziców i młodszą siostrę. Klienci cenili ją za rzetelność i uprzejmość, a kobiety wprost przepadały za haftowanymi przez nią „zapaskami”.

Na szyldzie jej sklepu widniało zniekształcone w pisowni nazwisko „Czock”. Uwagę na błąd zwrócił jej Bronisław Koraszewski (1864-1924),, wydawca „Gazety Opolskiej”. Zawzięta i pracowita Franciszka odszukała metrykę urodzenia jej ojca, przekonała się, że widnieje na niej nazwisko „Czok” i …szybko zmieniła szyld sklepu wracając do polskiej pisowni swojego nazwiska. Zaczęła odkrywać na nowo swoje korzenie, a pierwszą polską książką, którą nabyła była „Botanika na przechadzce”, autorstwa Marii Arct-Golczewskiej (1872-1913), znanej podróżniczki i tłumaczki, córki wydawcy Michała Arcta.

Franciszka powoli wsiąkła w polskie środowisko w Opolu. Zakochała się w Koraszewskim, dumnym wydawcy „Gazety Opolskiej” i założycielu (1891 r.) Towarzystwa Polsko-Katolickiego w Opolu i Banku Ludowego w Opolu (1897 r.).

W 1901 r. wyszła za mąż za Bronisława Koraszewskiego wybitnego działacza polskiego, którego śmiało można uznać za jedną z najciekawszych postaci Śląska. Ślub odbył się we wtorek 23 kwietnia 1901 r. w Opolu. Był ważnym wydarzeniem kulturalnym i intelektualnym w mieście. Ceremonię zaślubin odprawiono w opolskiej katedrze. Odbyła się w staropolskim zwyczaju. Na weselu (ze względu na zły stan zdrowia ojca pani młodej, uczta weselna odbyła się w wąskim gronie 80 osób), zbierano datki na pomoc naukową dla Polaków. Panna młoda zebrała też gromkie brawa za wykonanie pieśni, której refren brzmiał „Więc nad brzegiem sinej Odry fal, witaj, witaj śląska niwo, ukróć smutek i tęsknoty żal”. Na weselu obecni byli m.in. Aleksander Lewandowski, Adam Napieralski, Jakub Kania, Wojciech Liguda, Karol Maćkowski, a telegramy z życzeniami wysłało ok. 300 osób. Relację ze ślubu Koraszewskich, na specjalne życzenie czytelników, zamieszczono w 34 numerze „Gazety Opolskiej”, która ukazała się drukiem w piątek 26 kwietnia 1901 r.

 Małżonkowie zamieszkali najpierw na Ostrówku, a potem przy ul. Odrzańskiej 6, gdzie nabyli kamienicę, w której również mieściła się drukarnia i redakcja legendarnej „Gazety Opolskiej”.

Filar „Gazety Opolskiej”

Franciszka Koraszewska wspólnie z mężem wydawała „Gazetę Opolską” prowadząc m.in. administrację redakcji. Założyła też księgarnię polską. Sprowadzała do Opola polskie książki, co nie było wcale takie proste. W 1908 r. Koraszewska zamówiła do księgarni „Gazety Opolskiej” w Opolu książki polskie z księgarni lwowskiej Altenberga. Urzędnicy celni zatrzymali je w Mysłowicach. Komisarz graniczny Mädler, wskazał na mnóstwo książek tzw. „niebezpiecznych” i kazał je odesłać prokuratorowi do Opola, aby ten przykładnie i surowo ukarał księgarza karą za zdradę stanu. Prokuratura wynajęła kilkunastu tłumaczy, którzy tłumaczyli „zaaresztowane” książki na język niemiecki. Z olbrzymiego materiału dowodowego, okazało się, że „zbrodniczą” treść mają dwie książki, w których prokuratura dopatrzyła się przekroczenia § 230 ustawy karnej. Były to „Dla drogich dzieci” autorstwa Władysława Bełzy, a także „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego.

Obie publikacje skonfiskowano, a pozostałe oddano Koraszewskim. Od razu też wszczęto postępowanie sądowe przeciwko Koraszewskiemu. Wydawca wygrał w sądzie twierdząc, że zamówił od wydawcy wszystkie nowe publikacje i nie mógł wiedzieć jakie tytuły ten mu wyśle. Wyrok nr 154/0812 zapadł 21 maja 1909 r. i na jego mocy „zbrodnicze” książki polskie przeznaczono do zniszczenia. Tak oto dramat Wyspiańskiego uważany za jedno z najważniejszych dzieł epoki Młodej Polski został uznany został za „zagrażający bezpieczeństwu państwa pruskiego”.

 

Redaktorka „Der Weisse Adler”

Koraszewska budziła zaufanie. Miała tę wyjątkową cechę zjednywania sobie ludzi. W grudniu 1918 r. była delegatką powiatu opolskiego do Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu. W wyborach komunalnych 1919 r. startowała do Rady Miasta Opola z listy polskiej. Wybory okazały się  wielką manifestacją polskości. Około 75 proc. wszystkich wybranych radnych na Górnym Śląsku to Polacy. W powiecie opolskim na 130 gmin w 80 większość zdobyli polscy kandydaci, a w znacznej części miały one wyłącznie polskie listy. Inaczej było w niemieckim Opolu, gdzie większość głosów przypadła dla Niemców. Franciszka Koraszewska mandatu radnej nie zdobyła, bo z listy polskiej do Rady Miasta Opola dostali się jedynie dr prawa Franciszek Lerch, Michał Duda i Fryderyk Lipiński. Dnia 13 marca 1922 r. zajęła jednak miejsce Michała Dudy.

W 1919 r. zainicjowała wydawanie przez „Gazetę Opolską” czasopisma „Der Weisse Adler” w języku niemieckim skierowanego do Górnoślązaków, którzy ulegli częściowej germanizacji. Dnia 5 czerwca 1920 r. objęła oficjalnie redakcję tego tygodnika. W założonej przez siebie gazecie prostowała fałszywe informacje z gazet niemieckich.

W 1921 r. bardzo aktywnie włączyła się w propolską agitację w okresie plebiscytu górnośląskiego. Była członkiem Polskiej Organizacji Woskowej i członkiem Komisji Mieszanej przy Komisji Międzysojuszniczej, która swoją siedzibę miała w Opolu. W 1920 i 1921 r. przeżyła napaść bojówek niemieckich na redakcję „Gazety Opolskiej”.

Działaczka społeczna

Franciszka Koraszewska aktywnie działała w towarzystwach kobiecych, kółkach śpiewaczych i teatrze amatorskim. Miała zmysł społeczny. Nie stroniła od aktywności politycznej i m.in. w 1904 r. na pierwszym wiecu kobiet w Bytomiu wygłosiła referat o niemczeniu polskich dzieci.

W styczniu 1920 r. została przewodniczącą Towarzystwa Polek w Opolu i wiceprzewodniczącą tej organizacji na powiat opolski. W gronie działaczek były m.in.: M. Krausowa, K. Kuleszowa, W. Spychalska, S. Michałowska, S. Kurpierzowa, M. Banasiowa, Z. Buhlowa i córka Koraszewskich – Aniela, która prowadziła sekretariat Towarzystwa.

 

 

Przeprowadzka do Katowic

W 1923 r. przeniosła się wraz z rodziną do Katowic, które po podziale historycznego Górnego Śląska znalazły się w państwie polskim. Po śmierci męża w 1924 r. pracowała jako nauczycielka w Chorzowie i Łagiewnikach. Utrzymywała kontakty z polskimi organizacjami na Śląsku Opolskim. II wojnę światową spędziła w Warszawie, a po jej zakończeniu wróciła do Katowic. Była członkiem Związku Weteranów Powstań Śląskich i Komisji Opiniodawczej przy Polskim Związku Zachodnim.

Odznaczono ją: Krzyżem Niepodległości, Medalem Niepodległości, Gwiazdą Górnośląską i Srebrnym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury. Wybitna Polka zmarła 8 grudnia 1947 r. Pochowana jest na cmentarzu w Katowicach. Niestety jej grobu nie udało się zlokalizować…

 

 

Fotografie archiwalne:NAC, zespół: Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny – Archiwum Ilustracji, sygnatura: 1-Z-833, Instytut Śląski w Opolu, zbiory Muzeum Śląska Opolskiego, sygnatura: MŚO-H-K-113

Bibliografia:

Źródła:

Archiwum Państwowe w Opolu, zespoły:

– „Stadt Blatt Oppeln”, 1922 nr 21.

– „Gonderbeilage zum Oppelner Gtadtblatt”, 1919 nr 88.

Archiwum Państwowe we Wrocławiu, zespoły:

– Centralna Rada Ludowa 99, s. 79 i 81; 205, s. 429.

Biblioteka Śląska w Katowicach

– „Der Weisse Adler” nr

– „Schlesische Volkszeitung” z 18 kwietnia 1919 r.

Literatura:

Banik J., Śląskie kobiety – polskie twierdze. Katalog wystawy, Rybnik 2018.

Bar A., Prasa górnośląska w okresie plebiscytu i powstań, Katowice 1935.

Borek H., Nazwy ulic i dzielnic Opola, „Kwartalnik Opolski” 1984, nr 3.

Borkowska E.H., Rola Wielkopolan w życiu narodowym Górnego Śląska w końcu XIX i na początku XX wieku. Zarys problematyki, Gliwice 2012, s. 236.

Borkowski M., Opole przełomu wieków XIX/XX, Łódź 2015.

Encyklopedia powstań śląskich, pod red. F. Hawranka, Opole 1982.

Franciszka Koraszewska (1868-1947), „Zaranie Śląskie”, 1958, z. 1/2.

Hamada A., Architektura Opola wpisana w dzieje miasta, Opole 2008.

Idzikowski F., Opole – dzieje miasta do 1863 roku, Opole 2002.

Jedruszczak T., Powstania śląskie, Katowice 1959.

Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa: budynek mieszkalny ul. Sienkiewicza 34 w Opolu, oprac. Z. Łabęcki, 1986 [w:] zbiory WUOZ w Opolu.

Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa. Zespół budynków, oprac. Elżbieta Molak, 1998.

Katalog zabytków sztuki w Polsce, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, t. VII (województwo opolskie), Warszawa 1968.

Klichta J.A., Dzieje Śląska „pod strzechy”, czyli o cudzie nad Odrą, Kuźnia Raciborska-Racibórz-Wrocław 2004.

Krzyk J., Wojna papierowa powstania śląskie 1919-1921, Warszawa 2014.

Kunze M., Przewodnik po Opolu i okolicy, Opole 1927 [reprint].

Lesiuk W., Życie polskie w Opolu. Między wojnami [w:] Opole. Monografia miasta, red. W. Dziewulski, F. Hawranek, Opole, 1975.

Ludzie spod znaku Rodła. Biografie działaczy Związku Polaków w Niemczech na Śląsku Opolskim, pod red. F. Hawranka, t. I, Opole 1973.

Ludzie spod znaku Rodła. Biografie działaczy Związku Polaków w Niemczech na Śląsku Opolskim, pod red. F. Adamca i F. Hawranka, t. II, Opole 1992.

Małeczyński J., Moja praca w Konsulacie RP w Opolu, Opole 1980.

Mendel E., Stosunki społeczne i polityczne w Opolu w latach 1918-1933, Wrocław 1975.

Osmańczyk E.J., Był rok 1945…, Warszawa 1985.

Pamiętniki powstańców śląskich, t. 1, pod red. Romualda Pitery-Ratapi, Katowice.

Pawleta A., Franciszka Koraszewska, „Nowiny Opolskie” 1948, nr 1.

50 lat Banku Rolników w Opolu (1911-1961), red. R. Lutman, Opole 1961.

Przewłocki J., Wojciech Korfanty – polityka, wzloty i niepowodzenia, Kielce 1993.

Ratajewski J., Wydawnictwo i czasopismo Nowiny w Opolu w latach 1911-1921, Warszawa 1972.

Ratajewski J., „Der Weisse Adler“ polskie czasopismo walczące, Opole 1966.

Ryżewski W., Zaangażowanie Rzeczypospolitej w ruch powstańczy na Górnym Śląsku; uwarunkowania i rezultaty [w:] Powstania śląskie i plebiscyt w procesie zrastania się Górnego Śląska z macierzą, pod red. A. Brożka, Bytom 1993.

Schiedlausky G., Hartmann R., Eberle H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Stadtkreises Oppeln, Breslau 1939.

Słomczyńska O., Książka polska w Opolu (1800-1890), Opole 1978.

Smołka L., Prasa polska na Śląsku Opolskim 1922-1939, Wrocław, 1976.

Steinert A., Das oppelner Piastenschloss von 1532-1928, [w:] Deutsche Kulturdenkmaeler
in Oberschlesien, 1934, s. 101-114.

Studium historyczno-urbanistyczne miasta Opola, t. 2: Katalog zabytków – Opole Śródmieście, PKZ Wrocław 1990, [w:] zbiory WUOZ w Opolu.

Śląski słownik biograficzny, pod red. J. Kantyki i W. Zielińskiego, t. III, Katowice 1981.

Śląski słownik biograficzny, pod red. J. Kantyki i W. Zielińskiego, t. II, Katowice 1979.

Targ A., Bronisław Koraszewski (1864-1924), Opole 1965.

Tobiasz M., Na froncie walki narodowej w Opolskiem. Bronisław Koraszewski 1888-1922, Katowice 1938.

Tobie Polsko. Szkice biograficzne działaczy ruchu niepodległościowego na Górnym Śląsku, pod red. W. Lesiuka i W. Zielińskiego, Opole-Katowice 1981

Twierdze polskości, pod red. F. Hawranka, Opole 1973

Wasylewski S., Na Śląsku Opolskim, Katowice 1937.

Werner F.B., Scenographia urbium Silesiae, wyd. Nürnberg 1737-1752, tabl. X (panorama), zbiory BUWr.

Werner F.B., Silesia in Compendio seu Topographia das ist Praesentatio und Beschreibung des Herzogthums Schlesiens […] Pars I, ok. 1763 [t. 3], zbiory BUWr.

Wspomnienia Opolan, red. W. Kornatowski i K. Malczewski, Warszawa 1960.

Woźniczka Z., Powstania śląskie wśród polskich powstań w XX wieku (wybrane problemy) [w: ] Śląski almanach powstańczy t. II, red. M. Fic, L. Krzyżanowski, Świętochłowice 2016.

Wójtowicz M., Studium historyczno-urbanistyczne miasta Opola, PKZ Wrocław 1990 [w:] Archiwum Zakładowe WUOZ w Opolu.

Wrzosek M, Wojny o granice Polski Odrodzonej, Warszawa 1992.

Wspomnienia Opolan, pod red. W. Kornatowskiego i K. Malczewskiego, t. I, Warszawa 1960.

Wspomnienia Opolan, red. A. Glińska, K. Malczewski i A. Pałosz, t. II, Warszawa (Pax) 1965.

Volkholz F., Die Piastenburg in Oppeln im XIII. und XIV. Jahrhundert, [w:] Deutsche Kulturdenkmaeler in Oberschlesien, 1934, s. 90-100.

Zanim nastała Polska. Praca społeczna kobiet, oprac. J. Lusek, Bytom 2019, s. 220.

Związek Harcerstwa Polskiego w Niemczech na Śląsku (1920-1939). Wybór źródeł, red. M. Lis, Opole 2000.