W poniedziałek 15 listopada 2021 r. wniosek pt. „Tradycja dywanów kwiatowych na procesję Bożego Ciała” otrzymał pozytywną rekomendację Komisji UNESCO do wpisu na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości.

W rekomendacji czytamy m.in.:

„Komisja postanawia wpisać tradycję dywanów kwiatowych na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości (…) Pochwala Państwo Polskie – Stronę za przygotowanie dobrze opracowanej dokumentacji  i dobrze przygotowanego nagrania wideo, które demonstruje silne uczestnictwo społeczności”.

To wielki sukces Polski i depozytariuszy tej tradycji! Dywany kwietne ze Spycimierza, Klucza, Olszowej, Zalesia Śląskiego i Zimnej Wódki będą wymieniane obok takich tradycji jak m.in.: brazylijska samba, teatr cieni Khmerów z Kambodży, chiński teatr cieni, chińska kaligrafia, taniec flamenco, czy karnawał w Bazylei. To trzeci wpis z Polski (po bartnictwie w 2020 r. i szopkarstwie krakowskim w 2018 r.) i pierwszy z województwa opolskiego na Liście reprezentatywnej niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości, prowadzonej w oparciu o Konwencję UNESCO 2003 w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

O wpisie zwyczaju układania dywanów kwietnych zdecyduje ostatecznie Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego na grudniowej sesji Komitetu UNESCO. Sukcesu jest pewna Pani Joanna Cicha-Kuczyńska, Radca ds. UNESCO w MKiDN, odpowiedzialna za przygotowanie wniosku pt. „Tradycja dywanów kwiatowych na procesję Bożego Ciała” obejmującego zwyczaje układania dywanów kwietnych w Spycimierzu (woj. łódzkie), Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Zimnej Wódce (woj. opolskie).

W rozumieniu Konwencji UNESCO, której tekst został przyjęty na 32 sesji Konferencji Generalnej UNESCO w październiku 2003 r., dziedzictwo niematerialne to zwyczaje, przekaz ustny, wiedza i umiejętności oraz związane z nimi przedmioty i przestrzeń kulturowa, które są uznane za część własnego dziedzictwa przez daną wspólnotę, grupę lub jednostki. Polska ratyfikowała Konwencję w 2011 roku. Tekst polski jest opublikowany w Dzienniku Ustaw Nr 172, poz. 1018. Warto zaznaczyć, że na listę międzynarodową mogą być wpisane tylko takie elementy dziedzictwa, które już znajdują się w rejestrze krajowym. Opolskie dywany kwietne w marcu 2020 r. zostały wpisane na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Spycimierskie Boże Ciało trafiło na listę Krajową NDK w 2018 r.

Teraz, dzięki wpisowi na listę międzynarodową o dywanach kwietnych z Klucza, Olszowej, Zalesia Śląskiego i Zimnej Wódki usłyszy cały świat, bo wpis na listę światowego dziedzictwa UNESCO, to szansa na światową promocję. To także docenienie wysiłku śląskich katolików, którzy od pokoleń kultywują tradycję – tradycję, która łączy, buduje wspólnotę i trwa mimo zmieniającego się świata.

Jak wyglądała droga dywanów kwietnych na listę UNESCO?

W 2019 r. przygotowano wniosek na Krajową listę NDK, a w  marcu 2020 r. tradycja układania dywanów kwietnych na Procesję Bożego Ciała w czterech śląskich miejscowościach: Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Zimnej Wódce została wpisana na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Idea wpisu wyszła z Oddziału Terenowego Narodowego Instytutu Dziedzictwa  w Opolu. Instytut pomógł również w przygotowaniu wniosku zarówno na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego, a także na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości, prowadzoną w oparciu o Konwencję UNESCO 2003 r. w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Inicjatywa wpisu na listę międzynarodową wyszła z Uniejowa/ Spycimierza. Ogromną pracę wykonał pan Andrzej Szoszkiewicz, doradca Burmistrza Uniejowa. Pod koniec marca 2020 r. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego złożyło wniosek pt. „Tradycja dywanów kwiatowych na procesję Bożego Ciała” na listę informacyjną UNESCO. Wpis zwyczaju na tę prestiżową listę światowego dziedzictwa nastąpi w grudniu 2021 r. Będzie to pierwszy wpis na listę UNESCO z województwa opolskiego!

W Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Zimnej Wódce kwietne kobierce układają całe rodziny, kobiety i mężczyźni, Polacy i Niemcy, słowem wszyscy katolicy. Ta wyjątkowa tradycja łączy pokolenia, integruje mieszkańców, jest żywa i trwa nieprzerwanie od wielu pokoleń. Teraz dowie się o niej cały świat.

***

Boże Ciało, czyli Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej, obchodzone jest zawsze w czwartek – jedenastego dnia po Zesłaniu Ducha Świętego, czyli Zielonych Świątkach. Jest jednym z ważniejszych świąt w Kościele katolickim, podczas którego wierni publicznie demonstrują swoją wiarę. Podczas ceremonii Bożego Ciała – zgodnie z interpretacją wiernych – Bóg opuszcza kościół, schodzi z ołtarza i idzie pomiędzy ludzi, żeby być blisko ich zwykłych problemów, spraw i domostw.

Tradycja Bożego Ciała wywodzi się z XIII wieku. Po raz pierwszy jako uroczystość kościelną, Boże Ciało obchodził w 1246 r. biskup Liege, Robert z Thourotte, za co spotkała go krytyka. Sprawę badał kardynał Hugo i po pozytywnym wyroku w 1251 r. obchody święta Bożego Ciała wróciły do Liege i do Belgii. Potem tradycja przyjęła się w innych krajach. W XIV w. święto ostatecznie się ugruntowało rozprzestrzeniło na całą ówczesną Europę. W Polsce pierwszą uroczystość Bożego Ciała przeprowadził w 1320 r. biskup krakowski Nankier (1270-1341). Jego statut De veneracione corporis Christi capitulum poświęcony jest wdrażaniu święta Bożego Ciała. Pod koniec XIV w. święto to obchodzono we wszystkich diecezjach w Polsce. Na synodzie gnieźnieńskim w 1420 r. uznano uroczystość Bożego Ciała za powszechne i nakazano obchodzić je we wszystkich kościołach w państwie polskim. Do upowszechnienia święta Bożego Ciała oraz procesji z kwietnymi dywanami przyczynił się Sobór w Konstancji (1414-1418), podczas którego organizowano uroczyste procesje z udziałem kardynałów, biskupów i wybitnych ówczesnych teologów z Bolonii, Padwy, Paryża, Kolonii, Wiednia i Erfurtu oraz król z dworem.

Uroczyste procesje Bożego Ciała mają najprawdopodobniej późniejszą genezę. Upowszechniły się w Europie dopiero w XV wieku. W 1631 r. wprowadzono je do Rytuału Piotrowskiego i wydano drukiem. Początkowo procesje z dywanami kwietnymi odbywały się w północnych Włoszech, w kilku regionach Francji, w niektórych prowincjach niemieckich i angielskich oraz w Polsce

W Polsce, kolebką barwnych i uroczystych procesji Bożego Ciała był Kraków. Wprowadził je w 1320 r. biskup krakowski Nankier, który w latach 1326-1341 był biskupem wrocławskim. Po objęciu stolicy biskupiej we Wrocławiu, biskup również wprowadził tę uroczystość w diecezji wrocławskiej, do której należały również Klucz, Olszowa i Zimna Wódka. Co ważne, na historycznym Śląsku prawdopodobnie w XV w przyjął się zwyczaj układania dywanów kwietnych na procesję Bożego Ciała, która wychodzi z kościoła i idzie do czterech ołtarzy ustawionych w kierunku czterech stron świata. Przy każdym ołtarzu kapłan czytał Ewangelię i udzielał błogosławieństwa wiernym.

Do 1955 r. święto Bożego Ciała trwało przez oktawę. Istotnym elementem święta były uroczyste i widowiskowe procesje, których celem była z jednej strony manifestacja wiary, a z drugiej podkreślenie znaczenia instytucji Kościoła w życiu społecznym i przyciągnięcie nowych wiernych. Warto dodać, że uroczystość ta wyparła dawne, słowiańskie tradycje związane z letnim przesileniem dnia z nocą. Podobnie jak w przypadku innych tradycji, Kościół katolicki tępiąc pogańskie tradycje, umiejętnie i skutecznie włączył w rytuał nowego święta, stare, cenione przez społeczności wartości takie jak: potrzeba więzi społecznej, budowanie wspólnoty poprzez branie udziału w procesji, czy też wykorzystywanie roślin w różnych celach kultowo-magicznych.

Literatura:

Banik J., Procesja Bożego Ciała z tradycją kwietnych dywanów w Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Zimnej Wódce, Opole 2020.

Ogonowska B., Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa 2010.

Pośpiech J., Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku, Opole 1987.

https://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/dziedzictwo-niematerialne/listy-dziedzictwa-niematerialnego/753/

Polecamy:

https://opole.tvp.pl/56909049/kwiatowe-dywany-na-renomowanej-liscie-w-oczekiwaniu-na-decyzje-unesco