Był pionierem, wybitnym polskim historykiem. Wytyczył nowe drogi dla badań historycznych – jako pierwszy zaczął uwzględniać warunki administracyjne, ekonomiczne, finansowe i ludnościowe. Był jednym z twórców warszawskiej szkoły historycznej. Obok wielu zalet pióra, miał talent plastyczny.
Tadeusz Korzon urodził się 9 listopada 1839 r. w Mińsku. Był synem Adama sekretarza gubernialnego i Henriety z Łowaszyńskich. Po ukończeniu mińskiego gimnazjum uczył się prawa na Uniwersytecie w Moskwie. W 1859 r. osiadł w Kownie, gdzie do 1861 r. uczył historii w tamtejszym gimnazjum. W 1861 został sekretarzem urzędu gubernialnego do spraw włościańskich w Kownie. Za działalność społeczną wydano na niego wyrok śmierci, który zamieniono na zsyłkę na Ural. Pod koniec 1863 r. wyjechał do Orenburga, gdzie urodziła mu się córka Wanda (późniejsza Prószyńska, żona „Promyka”) i gdzie pracował nad książką „Kurs historyi wieków średnich”. Wydał ją w Warszawie w 1872 r. nakładem Brzozowskiego. W przedmowie do podręcznika napisał:
„(…) Wśród wielu ścierających się obecnie opinii o zadaniach Nauki Dziejowej oparłem swój wykład na tem zasadniczem pojęciu, że Historyja ma wyjaśnić pochodzenie i rozwój cywilizacji, z której tak dumnym jest nasz wiek XIX-sty. Staram się przeto wciąz mieć na oku wszystkie jej czynniki, głownie jej części składowe, przedstawiające wytwarzanie się narodowości i organizmów politycznych, stanu prawnego i ekonomicznego, literatury i sztuki, obyczajów i życia domowego (…)”.
W recenzji tej publikacji Józef Witowski („Bluszcz” 1872 nr 32), napisał m.in.:
„Jest to podręcznik naukowy, trzymany w zakresie mniej więcej gimnazjalnym na klasy wyższe, chociaż autor nie ogranicza się samem opowiadaniem przebiegu zdarzeń, ale pragnie wtajemniczyć czytelników zarówno i w wewnętrzne sprężyny życia narodów w wiekach średnich. Na tem polega wyższość tego podręcznika nad istniejące dotychczas. (…)
Co się tyczy samego przedstawienia faktów dziejowych, zasługą pana Korzona jest to, że obszerne poświęca miejsce historii plemienia słowiańskiego. (…) Język autora poprawny i czysty, z wyjątkiem usterek, pochodzących zresztą, z niektórych nie dość ustalonych zasad pisowni. (…) Streszczając to wszystko cośmy powiedzieli dotąd, z przyjemnością dochodzimy do wniosku, że książka pana Korzona (…) doskonale odpowiada naukowemu celowi. Polecamy ją zatem nie tylko uczącym się, ale i tym rodzicom, którzy nie posyłając dzieci do szkół, potrzebują jak najlepszych podręczników. Pana Korzona zaś z całą serdecznością witamy, jako jednego ze zdolniejszych i pilniejszych pracowników na mało uprawianej jeszcze u nas pedagogicznej niwie. Należy się także wdzięczność i panu Janowi Brzozowskiemu, który wydaniem dzieła pana Korzona, okazał nam prawdziwie obywatelską usługę. Niejedna u nas szacowna praca, długo częstokroć w tece pozostawać musi, zanim znajdzie szlachetnego nakładcę, który więcej dbał o dobro ogółu, aniżeli o własne zyski”.
Tadeusza Korzona okrzyknięto jednym z najpoważniejszych i najpoczytniejszych ówczesnych pisarzy. Swoje, cieszące się ogromną popularnością prace
, recenzje i sprawozdania publikował m.in. w „Kłosach” i „Tygodniku Ilustrowanym”, a także pisał artykuły do „Wielkiej encyklopedii powszechnej ilustrowanej”, której był także członkiem komitetu redakcyjnego. W 1897 r. objął posadę dyrektora Biblioteki Ordynacji Zamojskiej w Warszawie. Stabilizacja finansowa pozwoliła mu na pracę naukową i publicystyczną. W tym okresie dokończył swoje wielkie dzieło „Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta”, które dało początek tzw. historycznej szkole warszawskiej. W przedmowie do tej wielotomowej pracy Autor napisał:
„Dalecy wszakże jesteśmy od wszelkich polemicznych dążności. Szczerze gorliwie szukaliśmy tylko prawdy i nic prócz prawdy, bez względu na to, czy komuś wyda się ona miłą, czy gorzką, chlubną, czy sromotną. Miejmy dosyć siły, żeby zapanować uczuciom, gdy idzie o pracę myśli, o światło nauki. Boć uczymy się, abyśmy byli mędrszymi, a jakaż mądrość wytrysnąć może z błędów, fałszu lub Słabodusznych wykrętów? Jeśli zaś, sondując ranę do dna, wykryję zdrowe soki w organizmie, znajdę symptomata życia w narodzie – wierzcie tej diagnozie, bo w każdem badaniu punktem wyjścia dla mnie było zawsze powątpiewanie, nawet podejrzliwość, którą rozproszyć mogły tylko rzeczywiste, namacalne, niezawodne zjawiska. Nikomu nie schlebiam, ani ludziom, ani zasadom, nikogo też nie czernię. Dla rodaka i dla cudzoziemca, a chociażby nawet dla wroga, mam jedną mowę: „oto jest prawda, o ile ją pochwycić i wyrozumieć zdołałem.”
Stanisław Krzemiński w 1888 r. na łamach tygodnika „Bluszcz” (nr 2, dokończenie recenzji z numeru 1), napisał:
„Capo d’ opera Tadeusza Korzona są jego „Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisław Augusta (1764-1794)”. Przez to dzieło stanął Korzon w rzędzie badaczy źródłowych, bez jego przewodnika ryzykowne byłoby już teraz zapuszczać się w ostatnie trzydziestolecie Rzeczypospolitej. Historia pragmatyczna pokazuje ruch i wypadkowe siły: dzieło Korzona pozwala nam widzieć same te siły i środki, któremi ruch się dokonywał”.
W latach 1906-1907 profesor Korzon był wykładowcą historii powszechnej na Wydziale Humanistycznym Towarzystwa Kursów Naukowych, którego był jednym z inicjatorów. Działał też w Towarzystwie Miłośników Historii.
W 1912 r. wydał „Mój pamiętnik przedhistoryczny”, w którym – mając świadomość swojego znaczenia – opisał swoje życie i drogę, która ukształtowała go jako historyka. W przedmowie do pamiętnika napisał:
„Tytuł niniejszy może narzucać przypuszczenie, że będę pisał o prehistoryi, o tych okresach, kiedy to po ziemi naszej chodziły mamuty. (…) Podam teraz osobiste wspomnienia o czasach, kiedy nie byłem znany publicznie z prac historycznych, czyli o czasach poprzedzających występy moje w dziejopisarstwie. Czytelnik dowie się stąd, w jakich warunkach Polak wyrabiał się na historyka w XIX wieku”.
Profesor Tadeusz Korzon zmarł 8 marca 1918 r. w Warszawie. Pochowany jest na Cmentarzu Powązkowskim.
Literatura:
Kolbuszewska J.,Tadeusz Korzon (1839-1918). Między codziennością, nauką a służbą narodowi, Łódź 2011.
Włodarczyk J., Tadeusz Korzon; główne koncepcje historyczne i historiozoficzne, Łódź, 1958.
Polecamy:
https://bg.uek.krakow.pl/biblioteka/biuletyn/artykuly.php?Strona=Art&Wybor=39&Art=a_tadeusz_korzon