176. rocznica urodzin Zygmunta Glogera (1845-1919) – badacza kultury polskiej

Był polskim historykiem, archeologiem, etnografem, folklorystą i krajoznawcom, autorem m.in. „Encyklopedii staropolskiej ilustrowanej”, zaopatrzonej w znamienne przesłanie: „Obce rzeczy wiedzieć dobrze jest – swoje, obowiązek”.

Zygmunt Gloger herbu Prus II, pseud. Pruski urodził się 3 listopada 1845 r. w Tyborach-Kamiance. Był synem Jana i Michaliny z Woynów. Gdy miał 14 lat wraz z rodzicami zamieszkał w Jeżewie koło Tykocina, w XVIII-wiecznym dworze w nowo nabytym przez jego ojca majątku. Kształcił się w Warszawie, gdzie w 1867 r. ukończył Szkołę Główną. Na jego zainteresowania mieli wpływ Julian Bartoszewicz, historyk, literaturoznawca i encyklopedysta oraz Józef Ignacy Kraszewski, którzy bywali w majątku jego ojca.

W 1867 r. Gloger prowadził prace etnograficzne, a w 1868 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie z zakresu historii i archeologii. Na jego dalszą pracę etnograficzną miał wpływ spotkany w Krakowie Wincenty Pol, a także Oskar Kolberg. W 1870 r. Zygmunt Gloger zaczął prace w Komisji Historycznej przy Towarzystwie Naukowym Krakowskim. Kilkakrotnie wybierał się na wyprawy wzdłuż rzek: Niemna, Wisły, Bugu i Biebrzy w poszukiwaniu pamiątek archeologicznych.

„Takie już mam dziwactwo, że zamiast szukać dalekich cudów przyrody, zamiast gonić za zgiełkiem po targowicach świata, doznaję największych rozkoszy, gdy wpatruję się w dno cichych strumieni i rzek i gdy przykładam ucho do starych mogił, których szeptu mrocznych dziejów nikt nie słucha” – pisał.

Od 1872 r. zamieszkał w majątku rodzinnym w Jeżewie, ale mimo to utrzymywał kontakty praktycznie z wszystkimi ówczesnymi uczonymi i humanistami. Po zawarciu małżeństwa w 1883 r. r. z Aleksandrą Jelską odbywał wędrówki etnograficzne i archeologiczne po ziemiach Polski i Litwy. Swoje liczne zbiory gromadził w domu rządcy browarnego i murowanym lamusie, gdzie po jego śmierci do 1939 r. mieściło się jego Muzeum Rzeczy Staropolskich. Pod koniec życia w 1906 r. Gloger zamieszkał w Warszawie, gdzie zmarł 16 sierpnia 1919 r. Pochowany został na warszawskich Powązkach. Ostatnie jego wyznanie brzmiało:

„Całe życie moje starałem się być dobrym Polakiem, całe moje bycie było ciężką pracą. Odchodzę spokojnie”.

Zygmunt Gloger pozostawił po sobie około 800 prac i artykułów, w tym „Encyklopedię staropolską ilustrowaną” – wyraz wielkiej miłości do Polski i jego dziedzictwa i dziejów. Pod koniec życia Gloger stworzył dwa nowe towarzystwa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości i Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, któremu zapisał w testamencie swoje zbiory. Jego pomnik znajduje się w Łomży.