400. rocznica zwycięstwa Rzeczypospolitej pod Chocimiem

Józef Brandt (1841-1915), Chodkiewicz pod Chocimiem, 1867

Chocim 1621 r. był największą operacją obronną w dziejach Rzeczypospolitej Obojga Narodów i największą wojną pozycyjną tamtych czasów w Europie. Królestwo Polskie złamało potęgę Imperium Osmańskiego i zadziwiając Europę, ukazało swoją wielkość. Wielka wiktoria polskiego oręża pod Chocimiem miała miejsce zaraz po klęsce pod Cecorą (1620 r.), która napełniła kraj i Europę przerażeniem. Poselstwa wysłane do państw europejskich nic nie dały – osamotniona Rzeczypospolita obroniła kraj i chrześcijaństwo własnymi siłami.

Chocim, Juliusz Kossak, 1892

Bitwa pod Chocimiem, toczona od 2 września do 9 października 1621 r., okazała się kamieniem milowym w dziejach Europy i cywilizacji chrześcijańskiej. 400 lat temu potężna armia osmańska stanęła u bram Europy, u granic Polski. Wojskami muzułmańskimi dowodził sułtan Imperium Osmańskiego Osman II pretendujący do miana kalifa. Po stronie Rzeczypospolitej wystąpiły przeciw niemu chorągwie koronne – pod dowództwem królewicza Władysława Wazy (wcześniej obranego wielkim carem moskiewskim, który w 1632 r. został wybrany na króla Polski), chorągwie litewskie – pod dowództwem hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza i kozackie wojska zaporoskie – pod dowództwem hetmana kozackiego Piotra Konaszewicza-Sahajdacznego.

Bitwa ta zadecydowała nie tylko o losach Rzeczypospolitej ale też całej chrześcijańskiej Europy. Nawała islamska została powstrzymana. Triumf wojsk Rzeczypospolitej odbił się głośnym echem w Europie, podnosząc jej prestiż. Potężna i zwycięska Rzeczpospolita okrzyknięta została „przedmurzem chrześcijaństwa”. Na prośbę króla Zygmunta III, papież Grzegorz XV w 1622 r. brewem Decet Romanum Pontificem, ustanowił 10 października liturgicznym dziękczynieniem za zwycięstwo chocimskie nad Turkami, a w roku 1956 bł. Stefan Wyszyński pod datą 10.X. zapisał:

„(…) tylko jeden Kościół w Polsce wznosi swoje modlitwy do Boga, który obronił nas prawicą swoją. Któż z największych patriotów myśli dziś o tym zdarzeniu. A jednak może ono rozstrzygnęło o dalszym rozwoju kultury w środkowej Europie? Zapewne do Prymasa Polski należy pamiętać o obowiązku dziękczynienia za Naród, który do archiwum historycznego odesłał zdarzenie, choć ono żyje nadal w dziejach Narodu. Wielbię Victricem manum Tuam, Ojcze!

Dziękuję Ci za tę siłę wiary, która oparła się sile. Dziękuję za ten szczytny idealizm, który poniósł rody całe na pola bitew i ofiarował wszystkich niemal synów niejednej rodziny. Dziękuję za tę potęgę, którą wlałeś w skrzydła husarii. Słyszę jej śpiew i czuję pęd zwycięski. Niech to wszystko śpiewa Tobie, Ojcze Narodów. – A gdy dziękuję za przeszłość, proszę – wspomnij na bój, który dziś toczymy, by Polska nie była zalana przez obcą przewrotność, przez materialistyczną brutalność, przez półinteligencką pychę i wyniosłość. To straszna siła, która zwycięża, ogłupiając trwogą nawet mężnych i dobrych. Upomnij się o Naród Twój, którego jesteś Ojcem i Panem. Daj odpocząć odrobinę ludziom znużonym przez nieustanny ucisk i walkę. Choćbym miał umrzeć nie wysłuchany przez Ciebie, Matko, to jeszcze będę uważał za największą łaskę życia to, żem mógł do Ciebie mówić”.

(cytat za liturgia.bydgoszcz.pl)

Święto dziękczynienia za wiktorię chocimską zniesiono w 1969 r. Obecnie odprawiane jest tylko na mszach św. w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego. W wydanych w 1637 r. Officiach brewiarzowych, dostępnych dzięki PAN Bibliotece Kórnickiej, zachował się hymn śpiewany podczas tego święta dziękczynienia o wielkim zwycięstwie „Poloniae Regnum” nad „barbaros Osmanicos”.

Zwycięstwo Rzeczypospolitej pod Chocimiem z 1621 r. było spektakularne. Zniweczyło antypolskie plany sojuszu turecko-moskiewskiego i szwedzko – moskiewskiego. Dnia 9 października 1621 r. podpisano traktat pokojowy – negocjowany m.in. przez Jakuba Sobieskiego herbu Janina (1590-1646), marszałka Sejmu, wojewodę bełskiego i ruskiego oraz kasztelana krakowskiego. Zawarty pokój był honorowy dla obu stron. Granicą Rzeczypospolitej pozostał Dniestr, a stosunki polsko-tureckie układały się pokojowo przez pół wieku. Turcja zobowiązała się do wspomagania Rzeczypospolitej w wojnie z jej wrogami – nigdy też nie uznała rozbiorów Polski przez sąsiadów.

: Pacta z Osmanem zawarte 9 octobris w roku 1921

: Pacta z Osmanem zawarte 9 octobris w roku 1921

Franciszek Smuglewicz, Śmierć Chodkiewicza w obozie pod Chocimiem, 1806

Chocim jest symbolem, powodem do dumy z historii naszego państwa. Pozwala – z perspektywy czasu – spojrzeć w chlubną przeszłość kraju i z tęsknotą wspomnieć czasy, gdy Polska była liczącym się mocarstwem, a słowo Rzeczpospolita było wymawiane z szacunkiem nawet przez wrogów.

Ta tęsknota za dawną świetnością sprawiała, że wielokrotnie już oddawano hołd wojskom walczącym pod Chocimiem w 1621 r. w obronie Rzeczypospolitej i chrześcijaństwa. Złotymi zgłoskami zapisano też waleczność i poświęcenie głównodowodzącego – hetmana wielkiego koronnego, męża stanu, wybitnego wodza Jana Karola Chodkiewicza, który zmarł 24 września 1621 r. podczas działań zbrojnych. Do legendy przeszły jego mowy podtrzymujące na duchu zamkniętych w warownym obozie żołnierzy. Chocim inspirował malarzy, poetów, pisarzy, historyków i wojskowych. Po 1990 r. wiktorię chocimską upamiętniono na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Dziś ta chlubna rocznica nie funkcjonuje w pamięci zbiorowej Polaków, przeniesiono ją do „archiwum historycznego”. W 400. rocznicę obrony Chocimia – a także Polski i wiary chrześcijańskiej – warto pomyśleć o powrocie do święta dziękczynienia za to wielkie zwycięstwo oręża polskiego.

: Chocim, Ziemia TKI, 1910 nr 12

: Chocim, Ziemia TKI, 1910 nr 12

: Jan Karol Chodkiewicz-zbiory Muzeum w Jarosławiu

Długo prawicą hetmaniąc wprawną,
Na berło zmienił buławę;
Za niego Chocim, potem Żurawno,
Zmyły buczacką niesławę.
A kiedy Turczyn stanął pod Wiedniem,
Grożąc Habsburgów koronie:
Król Jan z rycerstwem gromi go przedniem,
I wawrzyn wkłada na skronie.

Władysław Bełza

Literatura: