Helena Modrzejewska (1840-1909) – aktorka stulecia

Wybitna polska aktorka, która podbiła Amerykę i uczyła Anglików, jak grać Szekspira. Zwykła mówić: „Kiedy walczę, czuję, że żyję”. W swoich wspomnieniach pisała, że żałuje, że nie było jej dane zostać drugą Joanną d`Arc, więc oręż zamieniła w słowo. Została aktorką, wybitną, na przekór wielu opinii, że „nie ma talentu”. Modrzejewska grała cała sobą, niezwykle sugestywnie, magnetycznie. Przeistaczała się. Skupiała uwagę widza tylko na sobie. Szlifowała talent na deskach prowincjonalnych teatrów, często przy niewielkiej publiczności.

Z przyczyn patriotycznych nie zdecydowała się grać w języku niemieckim. Nauczyła się więc języka angielskiego i w 1876 r., za namową Henryka Sienkiewicza, wyjechała na podbój USA. Debiutem przedstawienia „Adriana Lecouvreur” na deskach California Theatre 20 sierpnia 1877 r. wzięła Amerykę szturmem. „Teatr wył, ryczał, klaskał i tupał” – napisał tego dnia podekscytowany Henryk Sienkiewicz. Rok później jej twarz zdobiła opakowania kosmetyków, pudełka zapałek i paczki cygar. Była sławna i bogata. Ciężko pracowała – dwadzieścia sześć tournée w ciągu trzydziestu lat. Zadbała o edukację syna Rudolfa, który został jednym z najwybitniejszych amerykańskich inżynierów i konstruktorem słynnych mostów. Kupiła wymarzone Ranczo Pleasantów (Modjeska Ranch) w Santa Ana, utrzymywała rodzinę w Krakowie, ufundowała szkołę koronkarską w Zakopanem i działała charytatywnie.

W wolnych chwilach robiła na szydełku koronki i uczyła Amerykanów polskich zwyczajów. Wiosną 1880 r. podbiła Londyn. W 1893 r. na Międzynarodowym Kongresie Kobiet w Chicago opowiedziała o życiu trudnym Polek w rozdartym między zaborców kraju. „To kobieta polska uczyła swych synów, jak urągać wrogom, ona przechowywała tradycje honoru, patriotyzmu, odwagi i wytrwałości. Dopóki jedna Polka zostanie przy życiu, Polska nie umrze, a im bardziej nas prześladują, tym lepiej dla nas”- powiedziała w Chicago, za co dostała od cara rosyjskiego zakaz wjazdu do Warszawy. W jednym z listów żaliła się: „Odebrali nam wolność, ale nie mogą odebrać nam talentów. (…) Osiągamy sławę za granicą bez pytania ich o zgodę”.

Z publicznością pożegnała się w 1907 r., po 46 latach na scenie. Helena Modrzejewska zmarła 8 kwietnia 1909 r. w Kalifornii. Jej ciało przetransportowano do Krakowa, gdzie spoczęła na cmentarzu Rakowickim.