Polka z wyboru. Pierwsza śląska dyplomowana lekarka. Bohaterka czasu powstań śląskich odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu „Polonia Restituta”. Urodziła się 128 lat temu, 5 lipca 1893 r. w Raciborzu, w rodzinie szewca Wilhelma Rajdy. Studiowała medycynę na uniwersytetach we Wrocławiu, Monachium, Krakowie, Poznaniu i Warszawie. Dnia 15 sierpnia 1920 r., jako pierwsza kobieta ze Śląska, uzyskała dyplom lekarza.

Podczas studiów medycznych zaprzyjaźniła się z grupą polskich studentów i odkryła w sobie polskość. Zakochała się w błyskotliwym Polaku Kazimierzu Kujawskim, za którego w 1922 r. wyszła za mąż. Została członkinią Związku Akademików Górnoślązaków i tajnej polskiej organizacji „Zet”. W okresie kampanii plebiscytowej agitowała w Raciborzu za Polską i pełniła dyżury w Polskim Sztabie Plebiscytowym w hotelu „Lomnitz” w Bytomiu. Podczas III powstania śląskiego była jedynym lekarzem – kobietą. Jeździła pociągiem sanitarnym, leczyła rannych powstańców i przewoziła ich do szpitali w Sosnowcu i Toszku. Po powstaniu, do 1922 r. była lekarzem w Głównym Szpitalu Wojsk Powstańczych w Mysłowicach. Leczyła chorych i organizowała kursy PCK dla pielęgniarek i sanitariuszy. Po podziale Śląska między Polskę i Niemcy, wraz z mężem przeniosła się do Polski, do Katowic, gdzie kierowała poradnią przeciwgruźliczą i działała w PCK i w Śląskiej Izbie Lekarskiej. W 1931 r. została wiceprzewodniczącą Towarzystwa Polek. Należała do grona założycieli Instytutu Śląskiego w Katowicach. Zaangażowała się również w działalność polityczną. Popierała Marszałka Józefa Piłsudskiego, wojewodę dr Michała Grażyńskiego i z list Chrześcijańsko-Narodowego Zjednoczeniu Pracy została posłanką na Sejm Śląski II i III kadencji. Była członkiem Śląskiej Rady Wojewódzkiej i zwolenniczką ujednolicenia przepisów prawnych i niwelowania różnić między Śląskiem a Polską.

Po napadzie Niemiec na Polskę, we wrześniu 1939 r. Maria wraz z córkami uciekła do Rumunii, a następnie do w Jugosławii, gdzie kierowała domem dla polskich matek. Gestapo aresztowało ją w styczniu 1944 r. Lekarka wraz z dwiema córkami Barbarą i Janiną trafiła do niemieckiego obozu koncentracyjnego dla kobiet w KL Ravensbrück za Berlinem. Niosła pomoc chorym więźniarką, które nazywały ją „Aniołem z Ravensbrück”. W 1945 r. wróciła do kraju i zamieszkała w Pszczynie, gdzie pracowała w powiatowym ośrodku zdrowia. Zmarła na zawał serca 23 maja 1948 r. Pochowana jest na cmentarzu w Pszczynie obok ukochanego męża i czterech córek, które również były lekarzami. W 1974 r. imieniem Marii Kujawskiej nazwano Zawodowe Studium Medyczne w Opolu.

Zdjęcia archiwalne: Narodowe Archiwum Cyfrowe oraz domena publiczna

 

 

Banik J., Śląskie kobiety – polskie twierdze, Rybnik 2018.

Biegańska H., działaczka Śląska – dr Maria Kujawska, „Dzieje Najnowsze” R II: 1970, nr 1.

Kiedrzyńska W., Ravensbrück, wydanie II, Warszawa 1965.

Marcoń W., Lekarze w Sejmie Śląskim, „Medycyna Nowożytna” T 17: 2011, nr 1.