Był człowiekiem nieprzeciętnym, wszechstronnym, obdarzonym niezwykłą intuicją – jednym z najwybitniejszych polskich biologów i fizjografów, a także jednym z pierwszych polskich paleobotaników. W wizjonerski sposób wytyczył na przyszłość kierunki badań, które mieli realizować botanicy następnych generacji. Był profesorem na Uniwersytecie Lwowskim i Jagiellońskim, założycielem Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, dyrektorem Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
Wraz z Władysławem Szaferem (1886-1970) był współtwórcą ochrony przyrody w Polsce. Szczerze kochał przyrodę i nieustannie zachwycał się jej pięknem. Nie rozstawał się z „Panem Tadeuszem” Adama Mickiewicza, który to poemat uważał za ewangelię ochrony przyrody i przecudowną apoteozę polskiej przyrody.
Profesor Raciborski Zwykł mówić: „Kochamy naszą ziemię ojczystą nie tylko czcią jej przeszłości historycznej i kultury, lecz także kultem jej natury”. A także: „Uczucie miłości
ojczyzny, wspólności ze społeczeństwem i z ziemią, wytworzone jedynie na podstawie tradycji i lektury, historii czy poezji, może być bardzo silne, ale jeżeli mu braknie bliższej znajomości rzeczy, mglistym się czyni i bezpłodnym”.
Wyrazem tej miłości do przyrody polskiej było dzieło „Flora Polska” i pierwsza mapa syntetyczna flory polskiej. Był to kamień milowy w badaniach nad florą w Polce.
Marian Raciborski urodził się 17 września 1863 r. w Brzustowej koło Ćmielowa w rodzinie o tradycjach powstańczych. Botaniką interesował się od dziecka. W latach 1881–1891 studiował nauki przyrodnicze i medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, a następnie w Bonn i Monachium. Po zakończeniu studiów został adiunktem w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W 1912 r. został dyrektorem Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, szybko podnosząc tę instytucję z upadku. W 1913 r. utworzył Instytut Botaniczny UJ w Krakowie. W 1914 r. Marian został członkiem Akademii Umiejętności, Komisji Fizjograficznej Akademii Umiejętności i w latach 1915-1917 sprawował jej przewodnictwo. Profesor położył fundamenty pod powstanie Państwowej Komisji Ochrony Przyrody.
Raciborski miał ten komfort, że był człowiekiem wolnym i mógł swobodnie głosić swoje zdanie we wszystkich dziedzinach botaniki. Zajmował się również geografią roślin, systematyką. Jest autorem ok. 290 publikacji (w tym 200 naukowych). Działał też społecznie. W 1904 r. został przewodniczącym Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika we Lwowie. Stworzył kwestionariusz w sprawie ochrony zabytków przyrodniczych w kraju, który był wykorzystywany do gromadzenia materiałów do inwentarza zabytków przyrody w Polsce. Napisał też niezwykle ważny artykuł pt. „Zabytki przyrody”, który był pierwszą polską pracą programową z ochrony przyrody. Wydany we lwowskim czasopiśmie „Ateneum Polskie” w 1908, został przedrukowany w kilku popularnych periodykach. Przez „zabytek przyrody” Raciborski rozumiał zarówno pojedyncze okazy (np. stare drzewa), rzadkie gatunki, jak i obszary cenne pod względem przyrodniczym. Polecał propagowanie wiadomości o regionalnych osobliwościach przyrodniczych kraju.
Profesor Raciborski nie doczekał odzyskania przez Polskę niepodległości. Zmarł na gruźlicę 24 marca 1917 r. w Zakopanem i tam też został pochowany. Podobno najznakomitszy polski botanik umierał z „Panem Tadeuszem” w dłoni… W 1937 r., w 20. rocznicę śmierci profesora Raciborskiego, w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego odsłonięto jego pomnik. Gipsowe popiersie wizerunku przyrodnika wykonał w 1918 r. Tadeusz Błotnicki (1858-1928). Obecny pomnik (na cokole) ustawiono w 1947 r.
Polecamy:
https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/show-content/publication/edition/125324?id=125324