Procesja Bożego Ciała z tradycją kwietnych dywanów w Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Zimnej Wódce ma szansę trafić na listę UNESCO

O tej starej, pięknej i bardzo ulotnej tradycji wkrótce usłyszy cały świat, bo wpis na listę światowego dziedzictwa UNESCO, to szansa na promocję. To także docenienie wysiłku śląskich katolików, którzy od pokoleń kultywują tradycję – tradycję, która łączy, buduje wspólnotę i trwa mimo zmieniającego się świata. W 2020 r. tradycja została wpisana na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Idea wpisu wyszła z Oddziału Terenowego Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Opolu. Instytut pomógł również przy przypisaniu wniosku zarówno na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego, a także na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości, prowadzoną w oparciu o Konwencję UNESCO 2003 r. w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Pod koniec marca 2020 r. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego złożyło wniosek pt. „Tradycja dywanów kwiatowych na procesję Bożego Ciała” na listę informacyjną UNESCO. Ewentualny wpis zwyczaju na tę prestiżową listę nastąpi w grudniu 2021 r. Jeśli się uda, będzie to pierwszy wpis na listę UNESCO z województwa opolskiego! W opinii publicznej kwiatowe dywany układane na Procesję Bożego Ciała kojarzyły się głównie ze Spycimierzem w województwie łódzkim, gdzie ta tradycja ma bogatą i udokumentowaną historię, a także jest też dobrze rozpropagowana. Dzięki wpisowi tej tradycji z czterech miejscowości w województwie opolskim na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ma ona również szanse przebić się do świadomości Polaków, a środowiska naukowe zmusić do podjęcia badań naukowych. W Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Zimnej Wódce kwietne kobierce układają całe rodziny, kobiety i mężczyźni, Polacy i Niemcy, słowem wszyscy katolicy. Ta ulotna tradycja łączy pokolenia, integruje mieszkańców, jest żywa i trwa nieprzerwanie od wielu pokoleń.

 

Boże Ciało, czyli Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej, obchodzone jest zawsze w czwartek – jedenastego dnia po Zesłaniu Ducha Świętego, czyli Zielonych Świątkach. Jest jednym z ważniejszych świąt w Kościele katolickim, podczas którego wierni publicznie demonstrują swoją wiarę. Podczas ceremonii Bożego Ciała – zgodnie z interpretacją wiernych – Bóg opuszcza kościół, schodzi z ołtarza i idzie pomiędzy ludzi, żeby być blisko ich zwykłych problemów, spraw i domostw.

Tradycja Bożego Ciała wywodzi się z XIII wieku. Po raz pierwszy jako uroczystość kościelną, Boże Ciało obchodził w 1246 r. biskup Liege, Robert z Thourotte, za co spotkała go krytyka. Sprawę badał kardynał Hugo i po pozytywnym wyroku w 1251 r. obchody święta Bożego Ciała wróciły do Liege i do Belgii. Potem tradycja przyjęła się w innych krajach. W XIV w. święto ostatecznie się ugruntowało rozprzestrzeniło na całą ówczesną Europę. W Polsce pierwszą uroczystość Bożego Ciała przeprowadził w 1320 r. biskup krakowski Nankier (1270-1341). Jego statut De veneracione corporis Christi capitulum poświęcony jest wdrażaniu święta Bożego Ciała. Pod koniec XIV w. święto to obchodzono we wszystkich diecezjach w Polsce. Na synodzie gnieźnieńskim w 1420 r. uznano uroczystość Bożego Ciała za powszechne i nakazano obchodzić je we wszystkich kościołach w państwie polskim. Do upowszechnienia święta Bożego Ciała oraz procesji z kwietnymi dywanami przyczynił się Sobór w Konstancji (1414-1418), podczas którego organizowano uroczyste procesje z udziałem kardynałów, biskupów i wybitnych ówczesnych teologów z Bolonii, Padwy, Paryża, Kolonii, Wiednia i Erfurtu oraz król z dworem.

Uroczyste procesje Bożego Ciała mają najprawdopodobniej późniejszą genezę. Upowszechniły się w Europie dopiero w XV wieku. W 1631 r. wprowadzono je do Rytuału Piotrowskiego i wydano drukiem. Początkowo procesje z dywanami kwietnymi odbywały się w północnych Włoszech, w kilku regionach Francji, w niektórych prowincjach niemieckich i angielskich oraz w Polsce (zob. B. Ogonowska, Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa 2010, str. 190).

W Polsce, kolebką barwnych i uroczystych procesji Bożego Ciała był Kraków. Wprowadził je w 1320 r. biskup krakowski Nankier, który w latach 1326-1341 był biskupem wrocławskim. Po objęciu stolicy biskupiej we Wrocławiu, biskup również wprowadził tę uroczystość w diecezji wrocławskiej, do której należały również Klucz, Olszowa i Zimna Wódka. Co ważne, na historycznym Śląsku prawdopodobnie w XV w przyjął się zwyczaj układania dywanów kwietnych na procesję Bożego Ciała, która wychodzi z kościoła i idzie do czterech ołtarzy ustawionych w kierunku czterech stron świata. Przy każdym ołtarzu kapłan czytał Ewangelię i udzielał błogosławieństwa wiernym.

Do 1955 r. święto Bożego Ciała trwało przez oktawę. Istotnym elementem święta były uroczyste i widowiskowe procesje, których celem była z jednej strony manifestacja wiary, a z drugiej podkreślenie znaczenia instytucji Kościoła w życiu społecznym i przyciągnięcie nowych wiernych. Warto dodać, że uroczystość ta wyparła dawne, słowiańskie tradycje związane z letnim przesileniem dnia z nocą. Podobnie jak w przypadku innych tradycji, Kościół katolicki tępiąc pogańskie tradycje, umiejętnie i skutecznie włączył w rytuał nowego święta, stare, cenione przez społeczności wartości takie jak: potrzeba więzi społecznej, budowanie wspólnoty poprzez branie udziału w procesji, czy też wykorzystywanie roślin w różnych celach kultowo-magicznych (por. J. Pośpiech, Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku, Opole 1987, s. 236).

Źródło: J. Banik, Procesja Bożego Ciała z tradycją kwietnych dywanów w Kluczu, Olszowej, Zalesiu Śląskim i Zimnej Wódce, Opole 2020.