Była najbardziej znaną kobietą – naukowcem od czasów Hypatii z Aleksandrii, wybitnej starożytnej astronomki i matematyczki. Współcześni zwali ją „Śląską Ateną Pallas” lub „Drugą Hypatią”. Johann Caspar Eberti w 1727 r. w swojej książce o sławnych kobietach na Śląsku napisał: „Cunicia (Maria) albo Cunitzin, córka sławnego pana Henryka Cunitiego, […]. Uczona niewiasta, błyszcząca zarazem jak królowa pośród śląskich niewiast, mówiła siedmioma językami: niemieckim, włoskim, francuskim, polskim, łaciną, greką i hebrajskim, była doświadczona w muzyce i potrafiła sporządzić piękny obraz. Przy tym była bardzo zajęta astrologią […]; rozważania astronomiczne były jej największą przyjemnością”. Dziś mówi się o niej „Kopernik w spódnicy”.

W czasach nowożytnych, na jej cześć jeden z kraterów na Venus nazwano Cunitz, a jedną z planetoid – Mariacunitia. Od 20 października 1997 r. Maria Cunitz jest patronką jednej z głównych ulic Byczyny w obrębie starego miasta. Upamiętnienia doczekała się także w Świdnicy, gdzie patronuje jednej z osiedlowych ulic i w rynku, przed Muzeum Kupiectwa w Świdnicy, znajduje się jej ławeczka z pomnikiem. Muzeum jako jedyna instytucja dba o promocję spuścizny tej wybitnej kobiety.

Urodziła się 411 lat temu, 29 maja 1610 r. w Świdnicy. Była najstarszą córką Marii Schultz i dra Henryka Cunitza, niemieckiego imigranta. Jej dziadek ze strony matki –  Scholtz – był matematykiem i doradcą księcia legnicko-brzeskiego Joachima Fryderyka z Brzegu. Maria była niezwykle uzdolniona. W wieku pięciu lat sama nauczyła się czytać, przysłuchując się potajemnie lekcjom jej młodszego brata. Ojciec, nie chcąc rozbudzać jej ambicji naukowych, nie pozwolił na oficjalną edukację Marii i kształcił ją w zakresie wykonywania obowiązków domowych, malarstwa, muzyki i sztuki haftu. Będąc cudownym dzieckiem, obdarzonym niepohamowaną ciekawością i niezaspokojoną ambicją, Śląska Pallas sama nauczyła się również języka polskiego i łaciny. Pasjonowała się medycyną, matematyką, astronomią i historią. Grała na lutni, malowała obrazy, a także pisała wiersze.

W wieku 13 lat, 26 września 1623 r. ojciec wydał ją za mąż za prawnika Davida von Gerstmanna. (Zachował się zbiór pieśni z okazji ich zaślubin, których autorem był osiemnastoletni Daniel Czepko, znany później jako poeta, dramatopisarz i mistyk mający wpływ na Johannesa Schefflera znanego jako Angelusa Silesiusa, czyli „Anioła Ślązaka”– wybitnego śląskiego poety barokowego). Podczas trwania małżeństwa uczyła się j. francuskiego i greki. Kontynuowała naukę muzyki, malarstwa i zapoznawała się z astrologią. Małżeństwo to skończyło się po trzech latach, gdy jej mąż zmarł w 1626 r. w wyniku zarazy.

W 1630 r., po śmierci ojca, 20-letnia Maria poślubiła znanego lekarza, matematyka i astronoma Eliasza Kreczmara. Zamieszkali w Świdnicy. Wychodząc za Eliasza była już znaną uczoną, dlatego też pozostała przy swoim panieńskim nazwisku – Cunitz. Władała siedmioma językami: niemieckim, włoskim, francuskim, polskim, łaciną, greką i hebrajskim.

Maria i Eliasz pracowali wspólnie obserwując w nocy planety Wenus i Jowisza, a śpiąc w dzień za co była nawet posądzana o czary… Podczas kontrreformacji małżonkowie musieli opuścić Świdnicę, gdyż oboje byli wyznania ewangelickiego.

W latach czterdziestych XVII w. zamieszkali w Byczynie, która była żywym ośrodkiem kultury. Eliasz prowadził praktykę lekarską w mieście, a Maria oddawała się astronomii i z byczyńskich baszt obserwowała nieboskłon. Z ich związku urodziło się trzech synów: Elias Theodor, Anton Heinrich i Franz Ludwig.

Burzliwe wydarzenia epoki, na którą przypadła wojna trzydziestoletnia, zmusiły małżonków w 1642 r. (lub następnym) do przeniesienia się do Polski. W czasie ucieczki zostali podobno obrabowani przez żołnierzy… Znaleźli schronienie w Łubnicach należących do klasztoru cysterek w Obłoku koło Kalisza. Jej rodzeństwo zostało na Śląsku i przeszło na katolicyzm. W Łubnicach powstało dzieło życia Marii – książka Urania propitia (Urania łaskawa czyli astronomia łatwa do przyswojenia) będąca udoskonaleniem Tablic rudolfińskich Johanna Keplera. Z Łubnic, 28 lutego 1648 r. wysłała list do Jana Heweliusza do Gdańska informując uczonego o swojej pracy. Dzieło astronomka wydała w 1650 r. (po powrocie do Byczyny), własnym sumptem drukarni J. Sayfferta w Oleśnicy. Książka przyczyniła się do upowszechnienia wiedzy o odkrytych przez Keplera prawach ruchu planet. W swojej pracy Maria skorygowała obliczenia Keplera z 1627 r. Swoje dzieło życia astronomka zadedykowała cesarzowi Ferdynandowi III i napisała je w języku niemieckim, aby było bardziej dostępne dla świata. Do dziś Urania propitia uznawana jest za jeden z kamieni milowych w rozwoju rozwoju naukowego języka niemieckiego. Książka przyniosła jej europejską sławę. Została okrzyknięta najmądrzejszą kobietą od czasów Hypatii z Aleksandrii i „Śląską Ateną – Pallas”.

Śląska Pallas utrzymywała kontakty z Heweliuszem, Ismaëlem Boulliau, Johannem Albrechtem Portnerem z Ratyzbony oraz Pierrem Desnoyersem – sekretarzem królowej Polski. Jej listy przechowywane są w Bibliotheque National de France oraz w Bibliotheque de l’Observatoire w Paryżu. W 1656 r. podczas pożaru Byczyny, spaliła się większość jej dorobku naukowego notatek i rękopisów. Do tego strasznego pożaru miasta doszło 25 maja 1656 r., ok. godz. 22.00. W wyniku żywiołu Maria nie tylko straciła cały swój dorobek naukowy, notatki, korespondencję etc., ale także przyrządy służące do produkcji leków (odczynniki), co w konsekwencji pozbawiło rodzinę środków do życia.

Dnia 27 kwietnia 1661 r. w Byczynie zmarł jej mąż Eliasz. Pogrążona w żałobie po ukochanym zaprzestała działalności naukowej. Zmarła 24 sierpnia 1664 r. w Byczynie. Oboje zostali pochowani na miejscowym cmentarzu ewangelickim. Jak dotąd, mimo licznych poszukiwań, archeologom nie udało się ustalić miejsca spoczynku ich doczesnych szczątków.

Polecamy:

http://muzeum-kupiectwa.pl/index.php?page=zycie-dzielo-astronom-marii-kunic-cunitii-1610-1664

 

źródła archiwalne:

Pierwsza strona książki M. Cunitz Urania Propitia. Źródło: Chr. Kerner, Sternenflug und Sonnenfeuer. Drei Astronominnen und ihre Lebensgeschichte, Hemsbach 2004.

www.fr.m.wikipedia.org (dostęp 27.06.2017)

www.cfa.harvard.edu/iau/lists/NumberedMPs010001.html (dostęp 27.06.2017)