Był jednym z najwybitniejszych polskich naukowców XIII wieku. Twórcą podstaw psychologii spostrzegania i pierwszym polskim uczonym znanym w największych ośrodkach naukowych ówczesnej Europy. Zajmował się fizyką, matematyką, filozofią i optyką. Był pierwszym znanym uczonym, piszącym o sobie „in nostra terra, scilicet Polonia” – czyli z naszej ziemi, to znaczy Polski. Od 2003 r. jego imię nosi Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Legnicy. Uczony jest również bohaterem powieści łódzkiego prozaika Witolda Jabłońskiego Gwiazda Wenus Gwiazda Lucyfer (2003-2007).
Daty urodzin i śmierci Witelona nie są pewne: urodził się prawdopodobnie ok. 1230 r. w Legnicy lub w miejscowości Borów koła Jawora. Był synem Polki z rycerskiego rodu z Borowa i kolonisty z Turyngii (pisał o sobie „filius Thuringorum et Polonorum” czyli „syn Turyngów i Polaków”), zmarł pomiędzy rokiem 1280 r. a kwietniem 1314 r. Duża rozbieżność dat zgonu wynika prawdopodobnie z faktu, że pod koniec życia jego aktywność naukowa i polityczna nie została udokumentowana. Witelon kształcił się w Legnicy – gdzie wstąpił do zakonu – a następnie w Paryżu, a od jesieni 1262 r. we Włoszech. W Padwie spotkał m.in.: Rogera Bacona, Tomasza z Akwinu, tłumacza dzieł Arystotelesa i spowiednika papieskiego Wilhelma de Moerbecke (1215-1286). W drugiej połowie 1268 r. przebywał na dworze papieskim. Do 1271 r. przebywał w Viterbo pod Rzymem, gdzie m.in. pracował nad dziełem o optyce (Perspectiva…), w której zawarł syntezę starożytnej i współczesnej wiedzy z optyki i matematyki. Światło zaś i widzenie postrzegał jako łącznik świata duchowego i materialnego. Dzieło to – z twierdzeniami i dowodami – wydawane było jeszcze w XVI w. i służyło aż do XVIII w. największym uczonym w Europie. Jego inna księga o budowie oka, była źródłem wiedzy dla kilku pokoleń lekarzy. Witelon upowszechnił również dzieła antycznych greckich filozofów jeszcze przed narodzinami włoskiego Renesansu.
Jak czytamy na stronie uczelni noszącej jego imię (http://www.pwsz.legnica.edu.pl):
„przed Witelonem optyka jako wyodrębniona nauka nie istniała. Dopiero on zebrał rozproszone o niej wiadomości na podstawie rękopisów i je usystematyzował, objaśnił oraz skomentował. Objaśnił i opisał budowę oka ludzkiego i zagadnienia związane z widzeniem przez człowieka. Wyjaśnił zjawisko złudzenia optycznego, opisał również właściwości zwierciadeł oraz przechodzenie promieni świetlnych przez ciała przezroczyste”.
Optyka stanowiła dla niego główną część filozofii przyrody stąd w swoim dziele zajął się również wyjaśnianiem podstawowych problemów filozoficznych. Witelon interesował się filozofią, starożytną greką (Platon i Arystoteles) i filozofią arabską. Studiował także geometrię Euklidesa. W Paryżu uzyskał tytuł magistra sztuk wyzwolonych.
Warto dodać, że Witelon był związany z Wrocławiem, przebywając w otoczeniu książąt i biskupów wrocławskich oraz będąc przewodnikiem duchowym księcia wrocławskiego Władysława (około 1237-1270). Parał się również dyplomacją: brał udział w soborze powszechnym w Lyonie w 1274 r., był posłem księcia Henryka IV Probusa do papieża Jana XXI oraz służył czeskiemu królowi Przemysłowi Ottokarowi II. Po powrocie na Śląsk od 1274 r. był kanonikiem wrocławskiej kapituły katedralnej z nadanym przez Henryka IV Probusa uposażeniem w postaci podwrocławskiej wsi Żórawina. W warstwie filozoficznej jego dzieła nawiązywały do ożywionej w tym czasie dyskusji pomiędzy systemami św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu, podzielał raczej poglądy św. Augustyna i św. Bonawentury, opierał się potem także na jego teoriach metafizyki światła.
Polecamy film dokumentalny o Witelonie:
https://tulegnica.pl/artykul/wybitny-sredniowieczny/1153568
i artykuł: