W dawnych czasach ludzie doceniali stare drzewa a szczególnie potężne okazy uważali za święte. Miłość do lasów i borów przejawiała się w codziennym życiu, pieśniach i podaniach. Słowianie wierzyli, że gaje jako miejsca święte dysponowały uzdrawiającymi siłami, które dawały i przywracały życie. W województwie opolskim nie brakuje tzw. świętych drzew. Dobrym przykładem jest sosna w drewnianym barokowym kościele pw. św. Anny – słynnej „róży Olesna”. Według legendy świątynię zbudowano wokół cudownej sosny, której obcięto wierzchołek i konary, a pień do dzisiaj podtrzymuje ołtarz główny. U góry drzewa umieszczono białą owalną tabliczkę z napisem: “Czcigodna stara sosna, pod którą jedna panienka za wstawiennictwem Anny Świętej od śmierci uratowana była. Lipiec 1444”.

Powstanie kościoła związane jest z legendą o cudownym ocaleniu dziewczyny przed zbójcami. Uciekając miała się ona ukryć przy sośnie, na której podróżująca św. Jadwiga dwieście lat wcześniej powiesiła obraz św. Anny Samotrzeciej. Po tym wydarzeniu, a także powtarzających się uzdrowieniach mieszczanie olescy postanowili ufundować kaplicę poświęconą św. Annie. Wzniesiona w 1444 r. drewniana kaplica miała wielkość prezbiterium dzisiejszego kościoła i otaczała pień sosny. Wobec powiększającej się liczby pielgrzymów ze Śląska, Polski, Czech i Moraw w 1518 r. w miejscu kaplicy wybudowano obecny kościół, konsekrowany przez biskupa wrocławskiego Jana V Turzo. W prezbiterium znajdował się ołtarz główny – tryptyk z 1517 r. z przedstawieniem „Wielkiej Świętej Rodziny”, wykonany przez mistrza Jakuba, ucznia Wita Stwosza. Ołtarz został skradziony w 1994 r., do tej pory udało się odzyskać dwie z 32 figur. Tyle legendy. Przeprowadzone w 2018 r. badania dendrochronologiczne kościoła wykazały, że pierwotny kościół składający się z prezbiterium i krótkiej nawy wzniesiono ok. 1514 r.

            W 1619 r. do południowej ściany kościoła dobudowano kaplicę w konstrukcji szkieletowej, rozebraną wkrótce ze względu na zły stan techniczny. Zamiast kaplicy w latach 1669-71 cieśla Marcin Snopek wzniósł z drewna sosnowego nową budowlę na planie centralnym. Przypominająca różę złożoną z pięciu płatków – kaplic i połączona z nawą łącznikiem – łodygą część kościoła stała się symbolem sanktuarium, zwanym „różą zaklętą w drewnie”. Kościół był miejscem, w którym wierni pozostawiali liczne wota dziękczynne na pamiątkę cudownych wydarzeń w swoim życiu – do dzisiaj zachowane są: rzeźba głowy jelenia, drewniany kij („scebel od iarzma”) oraz kajdany, tzw. kuny tureckie. Na belce tęczowej widnieje polski napis: “O wy wszyscy, którzy idziecie drogą, obaczcie a przypatrzcie się, czy jest boleść jako boleść moja” (Jeremiasz, 1.14.12;213;5.21). Badania dendrochronologiczne kościoła wykazały, że w tym okresie przy kościele zbudowano pierwotnie wolno stojący zespół kaplic. Pierwotnym łącznikiem kaplic ze średniowiecznym kościołem – zdaniem ekspertów – mogło być jakieś wąskie zadaszone przejście lub tylko soboty. Obecny łącznik mógł powstać w 1759 r.

            Kościół należy do parafii pw. Bożego Ciała w Oleśnie, utworzonej w 1226 r., w latach 1374-1770 będącej pod opieką braci z zakonu Świętego Augustyna. Obecnie jest najważniejszym kościołem pielgrzymkowym na Ziemi Oleskiej. W 2018 r. zgodnie z rozporządzeniem Prezydenta RP Andrzeja Dudy ten wyjątkowy zabytek otrzymał status Pomnika Historii.

Fotografie: Paweł Uchorczak i Sławomir Mielnik (dron)