Józef Antoni Franciszek Elsner (Joseph Anton Franz Elsner) na świat przyszedł 1 czerwca 1769 r. w Grodkowie, w kamienicy przy Löwenstraße obok wieży Löwen Thor (obecnie ul. Elsnera). Zmarł 18 kwietnia 1854 w Elsnerowie pod Warszawą. W tym roku obchodzimy 167. rocznicę śmierci kompozytora, nauczyciel sławnych polskich muzyków Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego oraz Fryderyka Chopina, który dedykował mu swoją Sonatę c-moll op. 4 na fortepian.

Był wybitnym kompozytorem, pedagogiem, działaczem społecznym, organizatorem kultury muzycznej i teoretykiem muzyki. Przez kolejne pokolenia kojarzony był niemal wyłącznie z postacią Fryderyka Chopina. Tymczasem jest on postacią bardzo ważną zarówno dla kultury polskiej jak i niemieckiej.

Jego związki z muzyką sięgają najmłodszych lat – matka Anna Barbara Matzke była córką budowniczego instrumentów muzycznych z okolic Kłodzka, ojciec również był budowniczym instrumentów. Już uczęszczając w Grodkowie do szkoły powszechnej śpiewał w chórze kościelnym, a w następnych latach uczył się śpiewał w szkole przy klasztorze oo. Dominikanów oraz w jezuickim Gimnazjum św. Macieja we Wrocławiu. Następnie uczył się i pracował we Wrocławiu, Wiedniu i Brnie. Dopiero podczas pobytu we Lwowie, pod wpływem Wojciecha Bogusławskiego nauczył się języka polskiego, a także zaczął przyswajać wiedzę o kulturze i historii Polski

Początkowo pracował dla teatru niemieckiego i komponował swoje opery do tekstów niemieckich. Dopiero za namową  Wojciecha Bogusławskiego zaczął pisać pierwsze utwory do polskich tekstów. W tym czasie Elsner zaczął się interesować  polską muzyką ludową i wplatać wątki ludowe do swoich utworów. Następnie, znów dzięki Bogusławskiemu, w 1799 r. wyjechał do Warszawy i przez kilkanaście lat prowadził operę w Teatrze Narodowym. W tym czasie powstały jego opery oparte na tekstach nawiązujących do polskiej historii i polskich legend: „Leszk Biały”, „Król Łokietek” czy „Jagiełło w Tenczynie”.

Elsner skomponował kilkaset utworów religijnych, kilkadziesiąt mszy, kilka symfonii, kilka koncertów, 2 balety i niezliczoną ilość pieśni i utworów kameralnych. Dużą część jego spuścizny stanowią opery. Napisał ok. 30 oper, z czego większość do polskich librett, w tym kilka opartych na wątkach zaczerpniętych z polskiej historii: Jagiełło w Tenczynie, Król Łokietek, Leszek Biały. Wykorzystywał w nich polskie melodii ludowe oraz polskie pieśni narodowe: Polonez Kościuszki, Mazurek Dąbrowskiego i Polonez księcia Poniatowskiego.

Przez ponad 20 lat Elsner pisywał recenzje i artykuły do czasopism polskich, a także był korespondentem lipskiej „Allgemeine Musikalische Zeitung”. Przez wszystkie te lata równolegle rozwijał działalność pedagogiczną, ucząc śpiewu w Szkole Dramatycznej Bogusławskiego, a następnie w Instytucie Muzyki i Deklamacji, przekształconym później w Szkołę Główną Muzyki. To tu wykazał się jako pedagog kształcąc najwybitniejszych kompozytorów epoki Romantyzmu.

Do jego uczniów obok Fryderyka Chopina należeli także: Oskar Kolberg – kompozytor i wybitny folklorysta, Edward Wolff – kompozytor i pianista, Ignacy Feliks Dobrzyński, Julian Fontana, Józef Krogulski, Feliks Jaroński, Antoni Kątski, Jóżef Stefani oraz Józef Nowakowski. Zarówno Chopin jak i inni uczniowie do końca życia darzyli go wielkim szacunkiem i podkreślali jak wiele mu zawdzięczają.

Elsner był twórcą Polskiej Opery Narodowej i nie wolno o tym zapominać, nawet jeśli jego opery nie goszczą na stałe w repertuarach polskich teatrów operowych (niestety tylko kilka zachowało się w całości). Jego zasługi dla kultury polskiej są nieocenione, a jego sylwetka – niestety – wspominana jest najczęściej tylko w kontekście wpływu na edukację Fryderyka Chopina. Na szczęście w ostatnich latach zaczyna się to zmieniać. Powstaje coraz więcej nagrań i publikacji dotyczących Józefa Elsnera i jego wpływu na polską kulturę muzyczną w XIX wieku. W 2017 i 2018 r. Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk wydał pięknie opracowane materiały nutowe utworów Elsnera. Kolejne tomy są w przygotowaniu. Fundacja „Dla Dziedzictwa” opracowała wystawę poświęconą tej wybitnej postaci, którą przekazaliśmy dla Filharmonii Opolskiej im. Józefa Elsnera w Opolu.

Beata Józefowicz, autorka wystawy pt. Józef Elsner – zapomniany, niedoceniony?

Ważniejsze kompozycje:

• Graduał na 2 soprany, 2 skrzypiec, altówkę, basetlę i 2 rogi (ok. 1782)
• Koncert skrzypcowy G-dur (ok. 1783-84)
• Offertoria na 4 głosy i orkiestrę (ok. 1783-84)
• Benedictus na sopran i zespół instrumentalny (ok. 1783-84)
• Completorium na chór, 2 skrzypiec, altówkę, 2 rogi i organy (ok. 1785)
• Ad festum Corporis Christi na 4-głosowy chór, instrumenty dęte i organy (ok. 1785-86)
• Symfonia Es-dur (ok. 1788-89)
• Symfonia D-dur (ok. 1788-89)
• Nocturno Es-dur na orkiestrę (ok. 1788-89)
• Kyrie i Gloria C-dur na chór, 2 skrzypiec, altówkę, 2 oboje, róg, trąbkę, kotły i organy (ok. 1788-89)
• Der sterbende Jesus na głosy solowe i chór (ok. 1788-89)
• Walce wiedeńskie na orkiestrę (ok. 1790-91)
• Walce brneńskie na orkiestrę (ok. 1791-92)
• Koncert fletowy (1791-92)
• Marsz z echem i andantem na orkiestrę
• Karnevaltänze na orkiestrę (1792-99)
• Requiem op. 2 na 4-głosowy chór i instrumenty dęte (1793)
• Koncert skrzypcowy D-dur (ok. 1795)
• Die seltenen Brüder oder Die vier Zauberkugeln, opera w 2 aktach (1795)
• Der verkleidete Sultan, opera w 3 aktach (1795)
• Dzicy ludzie, balet w 1 akcie (ok. 1796)
• Trois quatuors na instrumenty smyczkowe (ok. 1796)
• Iskahar, król Guaxary, melodramat w 3 aktach (1796)
• Symfonia D-dur (1796)
• Symfonia C-dur (1796)
• Symfonia Es-dur (1797)
• Amazonki czyli Herminia, opera w 2 aktach (1797)
• Sonata F-dur na skrzypce i fortepian op. 10 nr 1 (ok. 1798)
• Sonata D-dur na skrzypce i fortepian op. 10 nr 2 (ok. 1798)
• Sonata Es-dur na skrzypce i fortepian op. 10 nr 3 (ok. 1798)
• Sonata fortepianowa B-dur (ok. 1798)
• Sonata fortepianowa D-dur (ok. 1798)
• Sonata fortepianowa F-dur (ok. 1798)
• Trio fortepianowe C-dur (ok. 1798)
• Kwartet na 2 skrzypiec i 2 altówki (ok. 1798)
• Trois quatuors du meilleur goÛt polonais na instrumenty smyczkowe (1798)
• Grande sonate B-dur, trio fortepianowe (1798)
• Sydney i Zuma czyli Moc kochania czarnej niewiasty, melodramat w 3 aktach (1798)
• Kwintet smyczkowy c-moll
• Msza B-dur op. 3 na 4-głosowy chór i orkiestrę (1799)
• Kwartet fortepianowy F-dur (ok. 1800)
• Sułtan Wampum czyli Nieroztropne życzenia, opera w 2 aktach (1800)
• Kwintet smyczkowy
• Kwartet smyczkowy B-dur
• Symfonia D-dur (1802)
• Wariacje B-dur na temat marsza z opery „Przerwana ofiara” P. Wintera na fortepian (1802)
• Rondo À la mazurek g-moll na fortepian (1803)
• Rondo À la mazurek C-dur na fortepian (1803)
• Rondo À la krakowiak B-dur na fortepian (1803)
• Mieszkańcy wyspy Kamkatal, opera w 1 akcie (1803-04)
• Siedem razy jeden, komedioopera w 1 akcie (1804)
• Polonez na temat marsza z opery „Woziwoda” L. Cherubiniego na orkiestrę (1804)
• Polonez E-dur na temat uwertury z opery „Lodoiska” R. Kreutzera na orkiestrę (1804)
• Lob der Buchdruckerkunst, kantata na głos solowy, 4-głosowy chór i fortepian (1804)
• Symfonia C-dur op. 11 (1804-05)
• Stary trzpiot i młody mędrzec, opera w 1 akcie (1804-05)
• Kwartet fortepianowy Es-dur op. 15 (ok. 1805)
• Urojenie i rzeczywistość, opera w 1 akcie (ok. 1805)
• Nurzahad czyli Nieśmiertelność i bogactwa, melodramat w 3 aktach (1805)
• Wieszczka Urzella czyli To co się damom podoba, opera w 3 aktach (1805-06)
• In te Domine speravi Es-dur op. 4, offertorium na 4-głosowy chór i orkiestrę (ok. 1806)
• Msza d-moll op. 5 na 4-głosowy chór i orkiestrę (ok. 1806)
• Sąd Salomona, melodramat w 3 aktach (1806)
• Andromeda, opera seria w 1 akcie (1806)
• Salvum fac imperatorem B-dur op. 6, motet na 4-głosowy chór i orkiestrę (1807)
• Na wdzięcznej Polaków ziemi, kantata na chór i orkiestrę (1807)
• Trybunał niewidzialny czyli Syn występny, melodramat w 3 aktach (1807)
• Pospolite ruszenie czyli Bitwa z kozakami, komedioopera w 2 aktach (1807)
• Mieczysław Ślepy, melodramat w 3 aktach (1807)
• Karol Wielki i Witykind, dramat w 2 aktach (1807)
• Sonata B-dur na fortepian na 4 ręce op. 16
• Szewc i krawcowa, duodrama w 1 akcie (1808)
• Echo w lesie, duodrama w 1 akcie (1808)
• Śniadanie trzpiotów, opera w 1 akcie (1808)
• Żona po drodze, duodrama w 1 akcie (1808)
• Marsz tryumfalny na orkiestrę dętą (1809)
• Leszek Biały czyli Czarownica z Łysej Góry, opera w 2 aktach (1809)
• Benefis, duodrama w 1 akcie (1809)
• Wariacje na temat arii z opery „Żony przemienione czyli Szewc” M. A. Portogalla na orkiestrę (1810)
• Musik zu einer Trauerloge, kantata na chór męski i orkiestrę (1811)
• Wyspa małżeńska czyli Żony przez los wybrane, melodramat w 3 aktach (1811)
• Korsarz francuski w Portugalii, melodramat w 3 aktach
• Wąwozy Sierra Morena, komedioopera w 3 aktach (1811)
• Veni Creator C-dur op. 7 na 2 chóry 4-głosowe (1812)
• Kabalista, opera w 2 aktach (1812)
• Muzyka na wprowadzenie zwłok ks. J. Poniatowskiego w r. 1814, kantata na deklamację, chór i orkiestrę (1814)
• Veni Sancte Spiritus Es-dur op. 8 na 4-głosowy chór i orkiestrę (1815)
• Msza świętojańska F-dur op. 9 na 4 głosy solowe, 4-głosowy chór, orkiestrę i organy (ok. 1815)
• Motet seu Offertorium de Sancto Josepho C-dur op. 10 na 4-głosowy chór i orkiestrę (ok. 1815)
• Post celebrem… D-dur op. 11 na sopran, bas, 4-głosowy chór i orkiestrę (1815)
• La ritrosia disarmata, duodrama w 1 akcie (1815)
• Polonez na temat piosenki „OÛ peut-on Étre mieux…” na orkiestrę (1816)
• Kochankowie ukryci, opera w 2 aktach
• Król Łokietek czyli Wiśliczanki, opera w 2 aktach (1817-18)
• Dwa posągi, balet (1818)
• Symfonia B-dur op. 17 (ok. 1818)
• Polonez F-dur na orkiestrę (1818)
• Polonez D-dur na orkiestrę (1818)
• Offertorium G-dur op. 12 na 4-głosowy chór i orkiestrę (ok. 1819)
• Powstańmy z orężem w ręku, kantata na deklamację, głosy solowe i chór (1819)
• Jagiełło w Tenczynie, opera w 3 aktach (1819)
• Msza G-dur op. 13 na 3-głosowy chór męski i organy (ok. 1820)
• Msza ludowa G-dur op. 15 na 2 soprany i organy (1820)
• Msza C-dur op. 26 na 4 głosy solowe, 4-głosowy chór i orkiestrę (1820)
• Polonez D-dur na skrzypce i fortepian (1820)
• Polonez Es-dur na skrzypce i fortepian (1820)
• Ofiara Abrahama, melodramat w 4 aktach (1821)
• Divertissement, balet
• Msza F-dur op. 20 na 4-głosowy chór (ok. 1823)
• Msza C-dur op. 22 na 4-głosowy chór męski, 4 rogi, puzon i kotły (ok. 1823)
• Graduale i Offertorium F-dur op. 23 na 4-głosowy chór męski, 4 rogi i puzon (ok. 1823)
• Msza a-moll op. 24 na 4-głosowy chór (ok. 1823)
• Graduale i Offertorium A-dur op. 25 na 4-głosowy chór (ok. 1823)
• Msza d-moll op. 16 na 4-głosowy chór (1823)
• Graduale i Offertorium op. 17 na 4-głosowy chór (1823)
• Missa in B op. 18 na 3-głosowy chór męski (1823)
• Graduale i Offertorium Es-dur op. 19 na 3-głosowy chór męski (1823)
• Offertorium C-dur op. 31 na 4-głosowy chór i orkiestrę (1823)
• Offertorium C-dur op. 33 na 4-głosowy chór, orkiestrę i organy (ok. 1824)
• Offertorium D-dur op. 32 na 4-głosowy chór i orkiestrę (1824)
• Motet C-dur op. 28 na 2 chóry 4-głosowe
• Msza G-dur op. 34 na 4-głosowy chór i orkiestrę (ok. 1825)
• Msza F-dur op. 35 na 4-głosowy chór i organy (ok. 1825)
• Nieszpory C-dur op. 36 na 4-głosowy chór i orkiestrę (ok. 1825)
• Offertorium G-dur op. 38 na 4-głosowy chór, flet obbligato i orkiestrę (ok. 1825)
• Te Deum laudamus D-dur op. 39 na 4-głosowy chór, trąbkę i kotły (ok. 1825)
• Veni Creator G-dur op. 40 na 4-głosowy chór (ok. 1825)
• Mazur na orkiestrę (ok. 1825)
• Msza F-dur op. 41 na 4-głosowy chór, orkiestrę i organy (ok. 1826)
• Requiem c-moll op. 42 na 3-głosy męskie, wiolonczelę, instrumenty dęte i kotły (1826)
• Salve Regina B-dur, Processio funebris c-moll, Psalmus: De profundis c-moll op. 43 na 3-głosy męskie, 4-głosowy chór i orkiestrę (1827)
• Graduale F-dur op. 29 na 4-głosowy chór i orkiestrę (1828)
• Offertorium B-dur op. 30 na 4-głosowy chór i orkiestrę (1828)
• Offertorium B-dur op. 45 na 4-głosowy chór, orkiestrę i organy (ok. 1829)
• Offertorium A-dur op. 46 na 4-głosowy chór i orkiestrę (ok. 1829)
• Msza solenna B-dur op. 47 na 4 głosy solowe, 4-głosowy chór i orkiestrę (ok. 1829)
• Offertorium G-dur op. 48 na 4-głosowy chór, orkiestrę i organy (ok. 1829)
• O sacrum convivum op. 49, hymn na 4-głosowy chór i instrumenty dęte (ok. 1829)
• Offertorium F-dur op. 50 na 3-głosowy chór męski (ok. 1829)
• Msza solenna C-dur (Koronacyjna) op. 51 na 4 głosy solowe, 4-głosowy chór i orkiestrę (ok. 1829)
• Msza B-dur op. 44 na 2 soprany, 2 tenory, bas i organy (1829)
• Septet D-dur na flet, klarnet, skrzypce, altówkę, wiolonczelę, kontrabas i fortepian (ok. 1830)
• Powstanie narodu, scena liryczna w 1 akcie (1830)
• Marsz przedniej straży wojska polskiego na orkiestrę (1831)
• Marsz na orkiestrę (1831)
• Missa festiva C-dur op. 52 na 4-głosowy chór, orkiestrę i organy (ok. 1832)
• Cantate zur Jubel-Feier… D-dur op. 53 na 4-głosowy chór i orkiestrę (1832)
• Veni Creator G-dur op. 54 na 5-głosowy chór i organy (1834)
• Offertorium C-dur op. 56 na 4-głosowy chór i organy (ok. 1835)
• Graduale Es-dur op. 57 na sopran, 4-głosowy chór i orkiestrę (1835)
• Passio Domini nostri d-moll op. 65 na 14 głosów solowych, 3 chóry 4-głosowe i orkiestrę (1835-37)
• Offertorium op. 58 na chór (ok. 1836)
• Motet G-dur op. 59 na 4 głosy solowe, 4-głosowy chór i orkiestrę (1836)
• Chaconne G-dur na skrzypce i fortepian (1836)
• Alleluja B-dur op. 60 na 4-głosowy chór (1836-40)
• Polonez D-dur na skrzypce i fortepian
• Msza e-moll – E-dur op. 62 na 4 głosy solowe, 4-głosowy chór i orkiestrę (ok. 1838)
• Psalm 133 op. 63 na 2 chóry (ok. 1838)
• Msza d-moll i D-dur in laudem omnium sanctorum slavonorum polonorum op. 66 na 2 głosy solowe, 4-głosowy chór i orkiestrę (1840)
• Ave Maria B-dur op. 68 na 4-głosowy chór i organy (1840)
• Offertorium F-dur op. 70 na 4-głosowy chór, orkiestrę i organy (1840)
• Offertorium F-dur op. 71 na 4-głosowy chór (1840)
• Canticum Simeonis e-moll op. 69 na 5-głosowy chór (1841)
• Msza g-moll op. 72 na 4 głosy solowe, 4-głosowy chór i orkiestrę (1842)
• Veni Creator B-dur op. 73 na 4-głosowy chór męski (1842)
• Te Deum laudamus op. 74 na 2 chóry męskie 4-głosowe (1842)
• Msza G-dur op. 75 na 2 soprany, skrzypce, 2 altówki, wiolonczelę i organy (1842)
• Msza pasterska a-moll op. 76 na 4-głosowy chór, wiolonczelę i organy (1842)
• Msza F-dur op. 77 na 3-głosowy chór męski i organy (1843)
• Veni Creator op. 78 na 3-głosowy chór męski i organy (1843)
• Msza F-dur op. 79 na 3-głosowy chór męski i organy (1843)
• Msza B-dur op. 80 na 4-głosowy chór i organy (1843)
• Msza a-moll op. 81 na 4-głosowy chór i orkiestrę (1843)
• Graduale A-dur op. 82 na 4-głosowy chór i orkiestrę (1843)
• Offertorium E-dur op. 83 na 4-głosowy chór, skrzypce solo i orkiestrę (1843)
• Missa brevis F-dur op. 85 na 3-głosowy chór męski i organy (1844)
• Offertorium B-dur op. 86 na 4-głosowy chór i orkiestrę (1844)
• Msza, Graduał i Offertorium op. 87 na 4-głosowy chór i orkiestrę (1844)
• Powitanie gołąbka, kantata na 4 głosy męskie, skrzypce, wiolonczelę i fortepian (1844)
• Msza e-moll op. 88 na 4-głosowy chór i organy (1846)
• Nieszpory D-dur op. 89 na 4-głosowy chór i orkiestrę (1847)
• Ave maris stella A-dur op. 90 na 4-głosowy chór, orkiestrę i organy (1847)
• Dies irae f-moll op. 91 na 4-głosowy chór i organy (1847)
• O gloriosa virginum B-dur op. 92 na 4-głosowy chór i orkiestrę (1847)
• Stabat Mater op. 93 na głosy solowe, chór i orkiestrę (1848)
• Graduale D-dur op. 94 na bas, 4-głosowy chór i orkiestrę (1848)
• Pater noster op. 95 na 4-głosowy chór i organy (1848)
• Miserere mei Deus op. 96 na głosy solowe, 3 chóry, chór męski (1848)
• Veni Creator A-dur op. 97 na 4-głosowy chór i organy (1849)

Zebrała: Małgorzata Kosińska, Polskie Centrum Informacji Muzycznej, Związek Kompozytorów Polskich, październik 2006.