Dawne opactwo Benedyktynów na Świętym Krzyżu jest jednym z najważniejszych kompleksów monastycznych w Polsce. Ma ogromne znaczenie dla rodzimej kultury materialnej i niematerialnej. W 2017 r. „Święty Krzyż – pobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze” na mocy rozporządzenia Prezydenta RP Andrzeja Dudy otrzymał status Pomnika Historii.
Od prawie dziewięciu wieków klasztor świętokrzyski wieńczy szczyt Łysej Góry, a jego burzliwa historia, obecność relikwii drzewa Krzyża Świętego, legendy i opowieści, a nawet specyficzny klimat tego miejsca sprawiają, że każdy człowiek, czy to pielgrzym, czy turysta, może tu przeżyć niezapomniane chwile. Legendę tego miejsca stworzyły wspólnymi siłami natura oraz wiara, myśl i ręka człowieka. Kamienne wały o nie do końca rozpoznanej chronologii i funkcji otaczają wydłużonym owalem dwa wierzchołki góry. W XII wieku na niższym z nich książę Bolesław Krzywousty fundował klasztor benedyktynów, który w początkach XIV stulecia został przez Władysława Łokietka obdarowany relikwiami drzewa Krzyża Świętego. Wielka cześć, jaką żywili dla tych relikwii wielokrotnie tu pielgrzymujący Władysław Jagiełło i jego następcy sprawiła, że świętokrzyskie opactwo stało się najważniejszym sanktuarium Polski Jagiellonów. Królowie i znaczące w polskiej historii rody możnowładcze fundowały trwające wiele stuleci rozbudowy klasztoru, czego widomym znakiem są świetnie zachowane do dziś wspaniałe gotyckie krużganki, wzniesione nakładem Kazimierza Jagiellończyka oraz biskupa krakowskiego, kardynała Zbigniewa Oleśnickiego. Ścisła współpraca z Akademią Krakowską sprawiła, że benedyktyni świętokrzyscy współtworzyli elity intelektualne Królestwa, a biblioteka klasztorna aż do czasów supresji (w 1819 roku) uznawana była za jedną z najlepszych w kraju.
Klasztor i sanktuarium Świętego Krzyża były przed wiekami źródłem chrystianizacji terenów północnej Małopolski, tutaj pisano kazania rozpowszechniane wśród wiernych przez kler świecki. Później, w czasach dynastii Jagiellonów, stały się źródłem potęgi dynastycznej oraz państwowej, swego rodzaju duchowym ośrodkiem kraju, a jeszcze później źródłem tożsamości i poczucia odrębności ziemi sandomierskiej, od XIX wieku powszechnie nazywanej świętokrzyską. Święty Krzyż jest jednym z najważniejszych miejsc w woj. świętokrzyskim. Miejscem – symbolem, od którego nazwy pochodzi nazwa najstarszych na kontynencie Gór Świętokrzyskich i województwa. Aura mistycznej tajemnicy otaczająca szczyt Łyśca z pobenedyktyńskim klasztorem Świętego Krzyża sprawia, że odwiedziny tego miejsca są dla każdego turysty czy pielgrzyma przeżyciem silnym i niezapomnianym. Ranga i wybitna rola opactwa łysogórskiego w dziejach naszego kraju zostały dobitnie przypomniane w ostatnich miesiącach przez dekret papieski, przyznający kościołowi Świętej Trójcy tytuł Bazyliki Mniejszej.
Namawiamy do odwiedzenia klasztoru i poznania jego tajemnic, zapraszamy jednocześnie w miejsce, które przechowało przez stulecia cząstkę atmosfery i klimatu średniowiecznej Europy oraz cząstkę świetności Polski czasów Jagiellonów.
Warto dodać, że – jak czytamy na portalu zabytek.pl. – do czasu potopu szwedzkiego opactwo Benedyktynów na Świętym Krzyżu było jednym z głównych ośrodków pielgrzymkowych w kraju, ponieważ znajdujące się w nim od ok. 1306 r. relikwie Drzewa Krzyża Św. cieszyły się dużym kultem wśród wiernych. W obecnym kształcie jego zabudowa jest niejednorodna stylowo, gdyż powstała w XII-XXI w. i poświadcza bogatą i wielowiekową historię konwentu. Wśród niej szczególnymi wartościami zabytkowymi cechują się: późnogotyckie krużganki z l. 50-60. XV w. o sklepieniach z unikalnym w kraju zespołem heraldycznej rzeźby architektonicznej; osiemnastowieczna świątynia pw. św. Trójcy wzorowana na rzymskim sanktuarium Świętego Krzyża Jerozolimskiego o wspaniałych późnobarokowych fasadach; siedemnastowieczna, grobowa kaplica kopułowa Oleśnickich (od 1723 r. w niej przechowuje się relikwiarz Krzyża Św.) z wyjątkowym w Małopolsce zespołem manierystycznych dzieł (nagrobek Oleśnickich, ołtarz i portal) gdańskiego ośrodka kamieniarsko-rzeźbiarskiego z ok. 1620 r. (aut. warsztatu wybitnego rzeźbiarza Abrahama van den Blocke?) oraz freskami Mateusza Rejchana z 1782 r. (z historią Krzyża Św.); zakrystia o bogatym późnobarokowym wyposażeniu i wystroju malarskim aut. M. Rejchana, to jeden z najważniejszych tego typu obiektów w Polsce. W opactwie znajdują się również cenne przykłady kamieniarki i plastyki kamiennej z XV-XVIII w., w tym wczesnobarokowe „marmurowe” lavabo i 5 figur męskich z 1. tercji XVII w. (4 w fasadzie kościoła), autorstwa uznanych rzeźbiarzy doby wazowskiej z Chęcin (m.in. Augustina van Oyena).
Polecamy: