Projekt „Topograficzny katalog zamku Olsztyn”, realizowany był w drugiej połowie 2016 r. przez autora tego tekstu, w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Z kilkudziesięciu obiektów, opisanych lub tylko wzmiankowanych w źródłach historycznych (pomijając mury obwodowe, wały i fosy), zachowały się do dziś kubaturowe relikty sześciu. Pozostałości sześciu kolejnych odkryto w wyniku badań archeologicznych, obecności innych reliktów pozwala się domyślać topografia terenu w różnych rejonach historycznej ruiny. Zebranie w jednym opracowaniu wszystkich dostępnych informacji o obiektach mieszkalnych, gospodarczych, obronnych czy wielofunkcyjnych, które kiedykolwiek istniały i funkcjonowały na terenie zamku, było głównym celem projektu.

Działania polegały na opracowaniu danych zawartych w źródłach historycznych dotyczących zamku Olsztyn oraz informacji z badań terenowych obiektu, pod kątem zlokalizowania na planie i opisania wszystkich struktur (mieszkalnych, gospodarczych, obronnych i innych), istniejących w różnych okresach funkcjonowania warowni, które zostawiły swój ślad w dokumentach, topografii terenu, lub zostały odkryte w toku badań archeologicznych. Celem było zestawienie katalogu tych struktur w formie materiałów do opracowania interaktywnej mapy zamku, otwartej, to znaczy z możliwością uzupełniania i poszerzania zawartych w niej informacji, z myślą o przyszłej wirtualnej rekonstrukcji obiektu w kolejnych fazach jego funkcjonowania. Główną podstawą katalogu są dotychczasowe publikacje historyków, historyków sztuki i archeologów, dokumentacje prac badawczych, wymowa źródeł historycznych, a także interpretacja ukształtowania terenu w obrębie zamku, wreszcie wyniki własnych badań terenowych (sondażowych i wykopaliskowych), prowadzonych od 2013 roku. Informacje zebrane z wszystkich tych źródeł pozwalają już dzisiaj na rekonstrukcję lokalizacji, a w wielu wypadkach również opis wyglądu szeregu obiektów i historycznych struktur na terenie zamku Olsztyn, nawet wtedy, kiedy na powierzchni terenu nie pozostał już po nich żaden ślad. Powstały w wyniku tych prac katalog ma być w założeniu materiałową podstawą do zbudowania interaktywnej mapy zamku, przydatnej dla właściciela obiektu (Wspólnota Gruntowa Wsi Olsztyn), służb konserwatorskich, przewodników i turystów oraz wszystkich osób zainteresowanych przeszłością tego wspaniałego obiektu. Katalog składa się z kart zawierających opisy obiektów i dokumentację fotograficzną oraz mapy zamku z oznaczoną lokalizacją obiektów.

Jest to zatem swoista podróż po przeszłości, oparta nie na swobodnej fantazji, ale na twardych danych zawartych w źródłach pisemnych, a także w ukształtowaniu terenu, które dla wprawnego oka zawsze daje możliwości interpretacyjne, pozwalające na retrospektywną rekonstrukcję dawnego wyglądu poszczególnych fragmentów warowni. Dzięki trwającym już ponad pół wieku pracom badawczym zamek Olsztyn znamy coraz lepiej, ciągle jednak na odkrycie lub potwierdzenie czeka wiele reliktów struktur i obiektów, których istnienia możemy się domyślać na podstawie wiarygodnych wzmianek historycznych.

Już niebawem „Topograficzny katalog zamku Olsztyn” będzie dostępny na stronie Fundacji „Dla Dziedzictwa”. Mam nadzieję, że spotka się z zainteresowaniem miłośników i pasjonatów historycznego dziedzictwa Jury Krakowsko-Częstochowskiej, u jego założeń tkwi bowiem powszechna dostępność i możliwość dialogu, również na szersze tematy, związane z jurajskimi obiektami obronnymi, problemami ich ochrony, konserwacji i udostępniania. Zapraszam do komentowania katalogu, zgłaszania uwag, zwłaszcza krytycznych, które pozwolą na uniknięcie błędów oraz rzetelne ujęcie tematu.

dr Czesław Hadamik