To manuskrypt o wyjątkowej wartości dla Polski, zawierający zdanie zapisane w języku staropolskim Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai, co współcześnie oznacza: Daj, niech ja pomielę, a ty odpoczywaj. W 2015 r. wpisano je na listę „Pamięć Świata” UNESCO.

Księga Henrykowska, czyli Liber fundationis claustri S. Mariae Virginis in Heinrichow (Księga założenia klasztoru świętej Marii Dziewicy w Henrykowie), stanowi cenny dokument historyczny, prawniczy i językowy. Zapisano w niej łacińską kronikę wraz z opisem stanu posiadania założonego w 1227 r. konwentu cystersów w Henrykowie. Możemy z niej odczytać ok. 120 nazw miejscowych, informacje o mieszkańcach (od wieśniaków po biskupów wrocławskich) i ich imion. Na karcie 24 księgo znajduje się zapisany w 1270 r. fragment dotyczący wsi „Brukalicy”, ofiarowanej niegdyś przez księcia śląskiego Bolesława Wysokiego, służącemu mu Czechowi o imieniu Bogwał.

„Gdy zaś tam przez pewien czas przemieszkiwał, pojął za żonę córkę jakiegoś kleryka, chłopkę grubą i zupełnie niezdarną. Lecz trzeba wiedzieć, że za owych dni były tu w okolicy młyny wodne ogromnie rzadkie, przeto żona tego Bogwała Czecha stała bardzo często przy żarnach mieląc. Litując się nad nią mąż jej Bogwał mówił: „Sine, ut ego etiam molam” – to jest po polsku „Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj”. Tak ów czech na zmianę mełł z żoną i często obracał kamień tak jak żona.

Księga Henrykowska, to jedno z najważniejszych źródeł do dziejów Śląska. Składa się (w dzisiejszej formie) z dwóch części, z których pierwsza powstała ok. 1269 – 1273 r., a druga – ok. 1310 roku. Autorem pierwszej części (obejmującej dzieje klasztoru do 1259 r.) jest opat Piotr. Autor drugiej części (opisującej dzieje opactwa do 1310 r.) księgi nie jest znany z imienia.

Manuskrypt przechowywany jest w Archiwum Archidiecezjalnym we Wrocławiu (sygn.. V.7), natomiast w klasztorze w Henrykowie znajduje się jej faksymile. Dzieło wydano drukiem G. A. H. Stenzel w 1854 r. w Berlinie. W Henrykowie, na dziedzińcu opactwa, znajduje się pomnik Księgi Henrykowskiej. Pamiątkowa tablica znajduje się również we wsi Brukalice, położonej w granicach administracyjnych powiatu ząbkowickiego w woj. dolnośląskim.

Literatura:

Michałowska T., Średniowiecze, PWN, Warszawa 1997.

Ogrodziński W., Dzieje piśmiennictwa śląskiego, red. Z. Hierowski, Katowice 1965.