O głośnej sprawie inicjatywy społecznej wpisania historycznego stadionu w Słubicach do rejestru zabytków województwa lubuskiego pisaliśmy już na stronie FDD w sierpniu br. W połowie października br. na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze powstała specjalistyczna opinia dotycząca zabytkowych walorów oraz zakresu ochrony historycznego stadionu w Słubicach. Jej autor, prof. Jakub Lewicki podzielił przekonanie strony społecznej o potrzebie lepszej ochrony dla tego niebanalnego przykładu materialnego dziedzictwa kulturowego w regionie środkowego nadodrza.
Ocena wartości zabytkowych
„Opinia dotycząca zakresu ochrony stadionu w Słubicach” autorstwa prof. Jakuba Lewickiego liczy 25 stron. Zawiera m.in. krótką historię obiektów stadionowych, ocenę wartości zabytkowej, szczegóły zalecanego postępowania konserwatorskiego oraz dokumentację fotograficzną.
Według autora opinii wartość historyczną stadionu należy uznać za „znaczącą i ponadlokalną”, a świadczy o tym „zachowany autentyzm substancji, funkcji i formy” oraz zabudowana stadionu będąca „odzwierciedleniem historycznego charakteru i historycznej funkcji w jej materialnej strukturze przestrzennej”. Prof. Lewicki potwierdza, że stadion w Słubicach jest jednym z niewielu obiektów sportowych okresu lat 20. zachowanych na terenie całej Polski bez znaczących zmian.
Za zabytkowością kompleksu stadionowego przemawia również dobry stan zachowania architektury stworzonej w pierwotnej fazie wczesnego modernizmu. Według prof. Lewickiego „założenie swoim poziomem dorównuje także najlepszym polskim realizacjom zabudowy sportowej z lat 20. i 30. XX wieku”, a zespół wyróżnia się w skali ponadlokalnej, bo jest „znaczącym pomnikiem architektury swoich czasów i prezentuje różne elementy wczesnego modernizmu”. O wysokiej wartości artystycznej świadczą dodatkowo detale architektoniczne, tj. m.in. ceglane okładziny trybun, opracowanie cementowych wylewek, czy detale balustrad i ogrodzeń. W tym sensie istniejąca architektura została „starannie przemyślana i konsekwentnie zrealizowana”, włącznie z wkomponowaniem w zielone otoczenie.
Ostatnią z wartości zabytkowej poddanej specjalistycznej ocenie prof. Jakuba Lewickiego jest ocena wartości naukowej, za którą przemawia prezentowanie przez stadion w Słubicach różnych nurtów wczesnego modernizmu, jak i „jednolicie zachowane założenie, które jest świadectwem nurtów w architekturze sportowej popularnych w I połowie lat 20. XX w., a spotykanych jeszcze w twórczości lat 30. i 40. XX w. i później bezpowrotnie zarzuconych”.
Za zabytkowością stadionu w Słubicach przemawia przede wszystkim wykonanie w najwcześniejszym okresie powstawania architektury modernistycznej, dobry stan zachowania oraz że stadion jako dokument dziejów i źródło naukowe posiada naukową wartość – „dużą i ponadlokalną”.
Zalecane postępowanie konserwatorskie
Prof. Jakub Lewicki podsumował swoją ocenę uznaniem za najwyższe wartości naukowe i artystyczne, a za znaczącą – wartość historyczną. Zalecane przez autora działania konserwatorskie, niezbędne do realizacji prawidłowego zakresu prac remontowych i konserwatorskich, można streścić następująco:
– wpisanie założenia stadionowego do rejestru zabytków województwa lubuskiego, przy czym „decyzja o wpisie do rejestru powinna wyraźnie określać w opisie, że ochronie podlega założenie przestrzenne stadionu jak i architektura zachowanych budynków – trybun, płyty głównej, basenu, stadionów ziemnych, stawu i otaczających elementów założenia wraz z historycznym drzewostanem”; autor opinii uzasadnia to faktem, iż zespół jest jednorodną autonomiczną całością funkcjonalną i nie jest możliwe wydzielanie poszczególnych jej elementów;
– zespół powinien zostać poddany stopniowej rewaloryzacji, m.in. w zakresie odtworzenia usuniętych elementów, m.in. bramy głównej oraz kładki pieszej (przy wykorzystaniu zachowanej ikonografii i rysunków dokumentacyjnych wykonanych przed pracami rozbiórkowymi), czy oryginalnej formy murów oporowych; projekty modernizacji powinny być wykonywane przy uszanowaniu pierwotnego układu funkcjonalnego zespołu, o czym wyraźnie mówi Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami; uwaga jest jak najbardziej słuszna, gdyż niekonsultowane ze specjalistami przeróbki grożą wyłącznie utratą dotychczasowych wartości kompleksu;
– zachowanie i konserwacja pierwotnych elementów wystroju (okładzina ceglana, detale ogrodzeń, ściany trybun i ich betonowa nawierzchnia) celem uszanowania autentyzmu substancji;
– przywrócenie pierwotnej kolorystyki założenia, w szczególności kolorystyki trybun;
– konieczne jest posadzenie nowego dębu szypułkowego w miejscu analogicznego – byłego pomnika przyrody, wyciętego wiosną 2013 r., a nowe drzewo winno być regularnie podlewane (nie do końca trafionym więc pomysłem byłoby tu np. stawianie rzeźb); staw melioracyjny w okolicach trawiastych boisk bocznych wymaga zaś wyczyszczenia i udrożnienia;
– pogłębienia poprzez dalsze badania historyczne wymagają informacje ujawnione w „Studium historyczno-architektonicznym kompleksu obiektów stadionowych przy ul. Sportowej w Słubicach”; według prof. Lewickiego wykonane studium jest na razie początkiem wyjaśniania dziejów stadionu;
– pierwotne i wciąż zachowane elementy architektury stadionowej, tj. np. ogrodzenia i balustrady, powinny być naprawione, zakonserwowane i wyeksponowane; drewniana stolarka okienna powstała wprawdzie w okresie powojennym, ale nie należy jej usuwać, gdyż często powtarza ona formy pierwotnych, przedwojennych detali; uzupełnienia wymagają też brakujące elementy (np. sylwetki sportowców pomiędzy szczebelkami trybuny honorowej), a ze względu na powtarzalność większości z tych elementów, ich odtworzenie „nie powinno być ani trudne, ani kosztowne”; wyklucza się stosowanie plastikowej stolarki okiennej na terenie zespołu.
Sylwetka prof. Jakuba Lewickiego
Dr hab. inż. Jakub Lewicki to profesor nadzwyczajny UKSW w Warszawie, kierownik Katedry Konserwacji Zabytków w Instytucie Historii Sztuki na Wydziale Nauk Historycznych i Społecznych. Stopień doktora nauk technicznych w zakresie architektury i urbanistyki uzyskał w czerwcu 1999 r. na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Jego rozprawa habilitacyjna na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej zakończyła się pomyślnie w styczniu 2007 r. Wiceprzewodniczący Wojewódzkiej Rady Ochrony Zabytków przy Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorze Zabytków na lata 2012-2016 oraz przewodniczący Komisji Stypendialnej Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Prof. Jakub Lewicki należy ponadto do Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków, jak i do Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Jego publikacje przeczytać można m.in. w czasopiśmie „Spotkanie z Zabytkami”, wydawanym przez Fundację „Hereditas”.
Autor: Roland Semik
Partnerami inicjatywy są:
Dobro Kultury – Fundacja dla Ochrony Europejskiego Dziedzictwa Kulturowego w Słubicach – Prezes Joanna Kopczyńska
Katedra Ochrony Europejskich Dóbr Kultury na Europejskim Uniwersytecie Viadrina
Fundacja Ratowania Zabytków i Pomników Przyrody w Poznaniu oraz Koło Regionalistów w Rzepinie