W czasie gdy południowa część województwa lubuskiego może poszczycić się licznymi budynkami wpisanymi do wojewódzkiego rejestru zabytków, to na terenie miasta Słubice ta szczególnego rodzaju ochrona prawna została roztoczona zaledwie nad dwoma lokalnymi zabytkami. Chodzi mianowicie o budynek szkoły przy ul. Wojska Polskiego 1 oraz ścianę frontową byłego kina „Piast”.

Nie brakuje jednak osób, które zabiegają o rozciągnięcie tego typu ochrony na inne – równie cenne a może nawet cenniejsze – budynki, a to wszystko po to, by ich walory historyczno-architektoniczne uchronić od dalszego uszczerbku i otworzyć drogę na nowe możliwości finansowania przyszłych prac typu: konserwacje bieżące, remonty generalne, czy odbudowa tego, co było wartościowe a zostało wyburzone.

Jako dwaj miłośnicy lokalnego dziedzictwa kulturowo-historycznego ziemi słubickiej wystąpiliśmy właśnie z wnioskiem do Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, kierownika Delegatury w Gorzowie Wielkopolskim Pana Błażeja Skazińskiego o wpisanie stadionu w Słubicach do rejestru zabytków województwa lubuskiego. Swoją inicjatywę poddaliśmy konsultacji specjalistów – naukowców z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego oraz architektury, pracujących na co dzień na Europejskim Uniwersytecie Viadrina we Frankfurcie nad Odrą, a także na Politechnice Wrocławskiej.

Jednocześnie nieocenionym partnerem przedsięwzięcia została Fundacja Dobro Kultury w Słubicach, do której celów statutowych należy m.in. „ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, zwłaszcza ochrona architektonicznych, krajobrazowych, archeologicznych i innych dóbr kultury w Europie, w szczególności na pograniczu polsko-niemieckim”.

W oparciu art. 31 kodeksu postępowania administracyjnego Fundacja wystąpiła o włączenie ją na prawach strony do przyszłego postępowania. Jako pomysłodawcy mamy nadzieję, że przyznanie takiego prawa Fundacji Dobro Kultury w Słubicach umożliwi lepsze reprezentowanie opinii lokalnej społeczności oraz własnych argumentów w toku wnioskowanego postępowania.

Załącznikami do naszego wniosku jest sporządzone przez nas blisko 50-stronicowe studium historyczno-architektoniczne kompleksu obiektów stadionowych przy ul. Sportowej w Słubicach a także archiwalna publikacja na temat Stadionu Wschodniomarchijskiego we Frankfurcie nad Odrą, wydana w drukarni Trowitzsch-Druck we Frankfurcie nad Odrą z okazji oficjalnego otwarcia stadionu w 1927 r.

Uzasadnienie

Zabudowania wieńczące kraniec stadionu wykazują cechy, w których dopatrywać się można elementów stylu znajdującego się historycznie między secesją a wczesnym modernizmem, na który literatura niemiecka używa określeń „Reformstil”, „Prämoderne” i „Halbzeit der Moderne”, z którego dalej wykształcił się modernizm. Budynki w tym stylu powstawały w początkach XX w. – literatura podaje lata 1906-1914 – natomiast projekt stadionu jak wiemy powstał do 1914 r. Kierunek ten zrywał z eklektycznym historyzmem. Nie można go również określić jako secesję. Powstał na bazie idei XIX-wiecznego angielskiego teoretyka sztuki Johna Ruskina, którego myśl na grunt niemiecki przeniósł William Morris. Idee te to m.in. powrót do prostoty i naturalności w tworzeniu, szczerość w kształtowaniu bryły i zastosowaniu materiałów, a także odwołania do natury, która staje się mentorem i wzorem do naśladowania.

Należy zwrócić uwagę, że na terenach obecnej Ziemi Lubuskiej i Dolnego Śląska powstawały na początku XX w. podobne kompleksy integrujące różne rodzaje obiektów sportowych. Jednak ze znanych przykładów tylko słubicki stadion wybudowany jest w stylu „Reformstil”, pozostałe przybierają formy bardziej pokrewne modernizmowi. Stadion, jako projekt, jest w dodatku najstarszym z podobnych obiektów na terenie Polski. Ze znanych przykładów można wymienić obiekty stadionu olimpijskiego we Wrocławiu, zbudowanego nieco później niż słubicki, tj. w latach 1926-1928.

Cały ten kompleks również w dużym stopniu opiera się na idei rozplanowania założenia na osiach prowadzących do stadionu, wokół których znajdują się pola rekreacyjne i boiska. Jest on jednak utrzymany w duchu modernizmu. Innymi, również w większości modernistycznymi założeniami tego typu, znacznie jednak gorzej zachowanymi, są m.in. obiekty kompleksów sportowych w Cieplicach, Jeleniej Górze, Opolu i Strzelcach Opolskich.

Wszystkie podane przykłady integrowały w sobie wielość urządzeń sportowych, jednak podstawowymi elementami programu były: stadion i basen/kąpielisko. Do kształtowania otoczenia poszczególnych obiektów wykorzystywano często wały ziemne, używane pod potrzeby trybun, (tak jak w przypadku boisk pomocniczych w Słubicach). Widać też analogie w stosowanych materiałach (Cieplice, Strzelce Opolskie) – grubo ciosanym kamieniu i cegle, co plasuje niektóre z nich w stylistyce „Reformstil”. Jednak nie jest to ani tak jednoznaczne ani tak dobrze zachowane jak w przypadku stadionu w Słubicach. Obiekty te nie posiadają również równych walorów estetycznych i historycznych.

Jak więc widać słubicki kompleks sportowy wpisuje się w szerszy nurt budownictwa rekreacyjnego, który miał miejsce w początkach XX w. na terenie Niemiec, będąc jednocześnie jednym z wartościowszych i najlepiej zachowanych!

Tym samym wyjątkowe walory architektoniczne, kompozycyjne i dobry stan zachowania zespołu na tle podobnych założeń w skali kraju, sprawiają, że jest on wart szczególnej dbałości i podkreślenia oraz mocniejszej niż dotychczas ochrony prawnej.

Autor: Adrian Mermer i Roland Semik

Partnerami inicjatywy są:
Dobro Kultury – Fundacja dla Ochrony Europejskiego Dziedzictwa Kulturowego w Słubicach – Prezes Joanna Kopczyńska
Katedra Ochrony Europejskich Dóbr Kultury na Europejskim Uniwersytecie Viadrina
Stowarzyszenie „Nasze Słubice PL” – Prezes Zarządu Daniel Szurka

Postanowienie LWKZ z 25.06.2013 o wszczęciu postępowania i dopuszczeniu stron