Pod koniec grudnia 2012 r. zaprosiliśmy Państwa do zaangażowania się w szukanie polskich śladów z czasów pruskich lub niemieckich na historycznym Górnym Śląsku. W dniu 92. rocznicy wybuchu III Powstania Śląskiego publikujemy owoce naszej wspólnej pracy, które przeszły nasze najśmielsze oczekiwania. W ramach akcji obywatelskiej pod hasłem: „Szukamy polskich śladów na Górnym Śląsku” udało się zidentyfikować 261 polskich śladów w 118 miejscowościach. To oczywiście jest tylko mały procent tego, co faktycznie znajduje się jeszcze na historycznym Górnym Śląsku – jednym z najbardziej fascynujących regionów Polski.

Historyczny Górny Śląsk, na który składają się większe części ziem obecnych województw śląskiego i opolskiego, to przepiękny region o trudnej historii, która często wykorzystywana jest w celach politycznych i propagandowych. Często wmawia się Polakom, że ta ziemia – będąca przez wieki pod wpływami czeskimi i niemieckimi – nie ma historycznych związków z Polską. O tym, że nie jest to prawdą, można się łatwo przekonać przyglądając się polnym kapliczkom, wczytując się w stare napisy na grobach, zgłębiając inskrypcje na kościelnych malowidłach lub wczytując się w genezę lokalnych tradycji i zwyczajów.

Te elementy dziedzictwa kulturowego na co dzień nie są zauważane, nie rzucają się w oczy, nie krzyczą, po prostu są. Co nam mówią? Przede wszystkim to, że w czasach, których powstały posługiwano się językiem polskim. Modelowym przykładem jest barokowy, drewniany kościół pw. św. Anny – słynna „róża Olesna”, w którym na belce tęczowej widnieje polski napis: “O wy wszyscy, którzy idziecie drogą, obaczcie a przypatrzcie się, czy jest boleść jako boleść moja” (Jeremiasz, 1.14.12;213;5.21). Świątynię zbudowano wokół cudownej sosny, której obcięto wierzchołek i konary, a pień do dzisiaj podtrzymuje ołtarz główny. U góry drzewa umieszczono białą owalną tabliczkę z napisem : “Czcigodna stara sosna, pod którą jedna panienka za wstawiennictwem Anny Świętej od śmierci uratowana była. Lipiec 1444”.

Staropolskie inskrypcje można też odczytać we wnętrzu drewnianego kościoła pw. św. Rocha w pobliskim Grodzisku. W zakrystii można odczytać polskie napisy: „Roku 1708 ustała Zaraza Morowa”. Po polsku są również opisane m.in. stacje drogi krzyżowej. Podobne przykłady polskich inskrypcji można odnaleźć w wielu kościołach na Górnym Śląsku.

Innym przykładem jest kaplica w Kłodnicy koło Kędzierzyna-Koźla wystawiona w 1814 r. jako votum dziękczynne za zniesienie pańszczyzny. Na starej fotografii można odczytać jeszcze polską inskrypcję: „Wdzięczności Panu Bogu za uwolnienie od pańszczyzny w r. 1814”.

Kolejny przypadek, to krzyż w podopolskiej miejscowości Dąbrowice w gminie Chrząstowice, na którym widnieje inskrypcja: „Pamiątka utraty syna. Proszę o modlitwę. † 29 grudnia 1905”. Na terenie tej gminy – rządzonej przez Mniejszość Niemiecką – odnaleziono jeszcze kilka innych krzyży i kapliczek z polskimi inskrypcjami, a także tablicę na Urzędzie Gminy w Chrząstowicach upamiętniającą 50. rocznicę powołania Związku Polaków w Niemczech.

Zebrany materiał jest bardzo różny. Składają się na niego zarówno starodruki świadczące o używaniu w Byczynie w XVII w. języka polskiego, przykłady polskojęzycznych wydawnictw z XIX w., groby powstańców styczniowych i śląskich, a także materialne ślady po konfederacji barskiej na Śląsku. Spory odsetek stanowią pamiątkowe tablice, pomniki upamiętniające ważne wydarzenia lub postaci oraz polskie inskrypcje w kościołach. Największą jak się okazało skarbnicą polskości są przydrożne krzyże, kapliczki oraz groby z XIX i początków XX w., na których można jeszcze odczytać po polsku: „Tu spoczywa”, lub „Prosi o modlitwę”.

Docierają do nas również głosy, że wiele kapliczek i krzyży przydrożnych fundowanych jako vota dziękczynne, po przeprowadzonych remontach nie ma już śladów polskich inskrypcji. Na wielu widnieją napisy po łacinie lub w języku francuskim. Najciekawszym przykładem jest pomnik w Bieńkowicach koło Raciborza upamiętniający poległych w wojnach mieszkańców wsi. Na krzyżu z 1871 r., stanowiącym centralny element rozbudowanego później pomnika, można przeczytać następujący napis w języku polskim: „Odpoczynek wieczny daj Panie wszystkim braciom naszym w wojnie poległym”.

Ze względu na duże zainteresowanie naszym projektem, czynimy starania o wydanie drukiem owoców naszej akcji w formie kolorowego katalogu. Z tego też względu, zachęcamy tych z Państwa, którzy nie zdążyli dosłać swoich fotografii, do współpracy i przesyłania zdjęć na adres: [email protected]. Warto się przekonać ile jeszcze tajemnic kryje historyczny Górny Śląsk!

Fundacja „Dla Dziedzictwa”